ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΒ΄ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ

«Γνω­ρί­ζω δὲ ὑμῖν, ἀδελ­φοί, τὸ εὐαγγέλιον ὃ εὐηγγε­λισάμην ὑμῖν, ὃ καὶ παρελάβετε, ἐν ᾧ καὶ ἑστήκατε δι᾿ οὗ καὶ σῴζεσθε, τίνι λόγῳ εὐηγγε­λισάμην ὑμῖν εἰ κατέχετε, ἐκτὸς εἰ μὴ εἰκῆ ἐπιστεύσατε (:Σας γνω­στο­ποιώ λοι­πόν, αδελ­φοί, το Ευαγ­γέ­λιο που σας δίδα­ξα, το οποίο και παρα­λά­βα­τε και στο οποίο μένε­τε αμε­τα­κί­νη­τοι από τότε. Με αυτό και θα σωθεί­τε, εάν το κρα­τά­τε στε­ρεά, όπως εγώ σας το κήρυ­ξα· εκτός αν μάταια και χωρίς λόγο πιστέ­ψα­τε. Λησμο­νή­σα­τε όμως, μία ουσιώ­δη αλή­θεια του Ευαγ­γε­λί­ου μου αυτού)»[Α΄Κορ.15,1–2].

Αφού ολο­κλή­ρω­σε τον λόγο για τα πνευ­μα­τι­κά χαρί­σμα­τα, έρχε­ται σε αυτό που είναι το πιο αναγ­καίο από όλα, την διδα­σκα­λία για την ανά­στα­ση, καθό­σον η πίστη τους σε αυτό ήταν πολύ ασθε­νής. Και όπως ακρι­βώς στα σώμα­τα, όταν ο πυρε­τός προ­σβά­λει τα στε­ρεά, δηλα­δή τα νεύ­ρα και τις φλέ­βες και τα πρώ­τα στοι­χεία που τα συν­θέ­τουν, τότε το κακό γίνε­ται αθε­ρά­πευ­το, εάν δεν τύχουν πολ­λής περι­ποι­ή­σε­ως, έτσι λοι­πόν υπήρ­χε κίν­δυ­νος να γίνει και τότε· διό­τι το κακό βάδι­ζε ήδη εναν­τί­ον των στοι­χεί­ων της ευσέ­βειας. Για τον λόγο αυτόν και κατα­βάλ­λει μεγά­λη προ­σπά­θεια ο Παύ­λος.

Το θέμα βέβαια γι’ αυτόν δεν ήταν για τον τρό­πο ζωής, ούτε ότι ο μεν πόρ­νευε, ο δε ήταν πλε­ο­νέ­κτης, ο άλλος κάλυ­πτε την κεφα­λή, αλλά γι΄αυτό το απο­κο­ρύ­φω­μα των αγα­θών· καθό­σον δια­φω­νού­σαν γι’ αυτήν την ίδια την ανά­στα­ση· διό­τι επει­δή αυτή είναι όλη μας η ελπί­δα, προς αυτό έπλητ­τε με δύνα­μη ο διά­βο­λος, και άλλο­τε μεν τελεί­ως εξά­λει­φε την πίστη σε αυτήν, άλλο­τε πάλι έλε­γε ότι ήδη έγι­νε αυτό, πράγ­μα για το οποίο γρά­φον­τας στον Τιμό­θεο ο Παύ­λος ονο­μά­ζει «γάγ­γραι­να» την πονη­ρή αυτή δοξα­σία και στιγ­μά­τι­ζε αυτούς που εισή­γαν αυτόν, με τους λόγους: «Καὶ ὁ λόγος αὐτῶν ὡς γάγγραι­να νομὴν ἕξει· ὧν ἐστιν ῾Υμέναιος καὶ Φιλητός, οἵτινες περὶ τὴν ἀλήθειαν ἠστόχησαν, λέγον­τες τὴν ἀνάστα­σιν ἤδη γεγονέναι, καὶ ἀνατρέπου­σι τήν τινων πίστιν(:Και η διδα­σκα­λία τους θα εξα­πλω­θεί σαν γάγ­γραι­να. Δύο μάλι­στα από αυτούς τους ψευ­δο­δι­δα­σκά­λους είναι ο Υμέ­ναιος και ο Φιλη­τός. Αυτοί αστό­χη­σαν και απο­μα­κρύν­θη­καν από την αλή­θεια λέγον­τας ότι έχει γίνει πλέ­ον η ανά­στα­ση των νεκρών, κι έτσι ανα­τρέ­πουν και γκρε­μί­ζουν την πίστη μερι­κών)» [Β΄Τιμ. 2,17–18]. Και άλλο­τε λοι­πόν αυτό έλε­γαν, άλλο­τε πάλι ότι το σώμα δεν ανα­σταί­νε­ται, αλλά ότι ανά­στα­ση είναι η κάθαρ­ση της ψυχής.

Αυτά λοι­πόν τους έπει­θε να τα λέγουν εκεί­νος ο πονη­ρός δαί­μο­νας, καθό­σον ήθε­λε όχι μόνο να καταρ­γή­σει την πίστη στην ανά­στα­ση, αλλά και να δεί­ξει ότι όλα όσα έγι­ναν προς χάριν μας από τον Χρι­στό είναι μύθος· διό­τι, εάν πίστευαν ότι δεν υπάρ­χει ανά­στα­ση των σωμά­των, λίγο λίγο θα τους έπει­θε ότι ούτε ο Χρι­στός ανα­στή­θη­κε· από αυτό δε καθώς θα προ­χω­ρού­σε σε αυτήν την οδό, θα εισή­γε και την πλά­νη ότι ούτε ήλθε στη γη, ούτε έκα­νε όσα έκα­νε. Τέτοια είναι λοι­πόν η κακουρ­γία του δια­βό­λου. Γι΄αυτό και ονο­μά­ζει αυτή «μεθο­δεία» ο Παύ­λος, διό­τι δεν δεί­χνει ευθέ­ως αυτό που θέλει να κάνει, ώστε να μη φανε­ρω­θεί, αλλά, αφού περι­βλη­θεί με άλλο προ­σω­πείο, άλλα μηχα­νεύ­ε­ται, και όπως όταν εχθρός και κακούρ­γος προ­σβά­λει πόλη και τα τεί­χη σκά­βει κρυ­φά από κάτω, ώστε δύσκο­λα να μπο­ρεί να φυλα­χθεί αυτή και να κατορ­θώ­σει αυτό που θέλει.

Για τον λόγο αυτόν, επει­δή έβρι­σκε τις παγί­δες του και έπια­νε τις πονη­ρές του ενέ­δρες ο θαυ­μα­στός αυτός και μεγά­λος άνδρας, έλε­γε: «Οὐ γὰρ αὐτοῦ τὰ νοήματα ἀγνοοῦμεν (:διό­τι δεν αγνο­ού­με τις δόλιες επι­νο­ή­σεις του)»[Β΄Κορ.2,11]. Καθό­σον και εδώ ανα­κα­λύ­πτει ολό­κλη­ρη την απά­τη του και δεί­χνει όλα τα πονη­ρά του σχέ­δια και προ­βάλ­λει όλα όσα θέλει να κάνει, αφού προ­σβάλ­λει όλα με πολ­λή ακρί­βεια. Για τον λόγο αυτόν λοι­πόν και έθε­σε τελευ­ταίο αυτό το κεφά­λαιο, επει­δή και πάρα πολύ αναγ­καίο ήταν και συγ­κρα­τεί όλη την πίστη μας.

Και πρό­σε­χε σύνε­ση. Αφού ασφά­λι­σε πρώ­τα τους πιστούς της εκκλη­σί­ας, τότε προ­χω­ρεί και περαι­τέ­ρω στον λόγο και απο­στο­μώ­νει τελεί­ως και αυτούς που προ­σβάλ­λουν από έξω. Και ασφα­λί­ζει τους δικούς του όχι με συλ­λο­γι­σμούς, αλλά με αυτά που ήδη έγι­ναν και τα οποία αυτοί παρα­δέ­χτη­καν και πίστε­ψαν ότι έγι­ναν, πράγ­μα που προ­κα­λού­σε πολ­λή ντρο­πή και ήταν ικα­νό να τους συγ­κρα­τή­σει· διό­τι εάν ήθε­λαν μετά από αυτά να απι­στή­σουν, θα απι­στού­σαν πλέ­ον όχι στον Παύ­λο, αλλά στους εαυ­τούς τους, πράγ­μα που ήταν κατη­γο­ρία για εκεί­νους που παρα­δέ­χτη­καν την πρώ­τη φορά και πίστε­ψαν. Γι΄αυτό λοι­πόν και αρχί­ζει από εδώ, για να δεί­ξει ότι δεν χρειά­ζε­ται άλλους μάρ­τυ­ρες για το ότι λέγει την αλή­θεια, αλλά ότι αυτοί οι ίδιοι που εξα­πα­τή­θη­καν, είναι μάρ­τυ­ρες.

Για να γίνει όμως σαφέ­στε­ρο αυτό που λέω, είναι ανάγ­κη πλέ­ον να ακού­σου­με αυτούς τους λόγους. Ποιοι λοι­πόν είναι αυτοί; «Γνω­ρί­ζω δὲ ὑμῖν, ἀδελ­φοί(:Σας γνω­στο­ποιώ λοι­πόν, αδελ­φοί)», λέγει, «τὸ εὐαγγέλιον ὃ εὐηγγε­λισάμην ὑμῖν(:το Ευαγ­γέ­λιο που σας δίδα­ξα)»[Α΄Κορ.15,1]. Είδες με πόση επιεί­κεια; Είδες πως από την αρχή έδει­ξε ότι δεν εισά­γει τίπο­τε νέο, ούτε ξένο; Διό­τι αυτός που υπεν­θυ­μί­ζει αυτό που ήδη γνω­ρί­στη­κε και ύστε­ρα λησμο­νή­θη­κε, το ίδιο γνω­ρί­ζει αφού το υπεν­θυ­μί­σει πάλι.

Επί­σης με το να τους ονο­μά­σει αδελ­φούς έδω­σε προ­κα­τα­βο­λι­κά και από αυτό όχι μικρή από­δει­ξη γι΄αυτό· διό­τι από που­θε­νά αλλού δεν γίνα­με αδελ­φοί, παρά από τη σωτη­ριώ­δη ένσαρ­κο οικο­νο­μία του Χρι­στού. Για τον λόγο αυτόν βέβαια και τους ονό­μα­σε έτσι, αφε­νός μεν για να τους κατα­πρα­ΰ­νει και να τους περι­ποι­η­θεί, αφε­τέ­ρου δε για να τους υπεν­θυ­μί­σει τα άπει­ρα αγα­θά.

Και εκεί­νο που ακο­λου­θεί πάλι μετά από αυτό απο­δει­κνύ­ει το ίδιο το πράγ­μα. Ποιο λοι­πόν είναι αυτό; Το ευαγ­γέ­λιο· διό­τι το περιε­χό­με­νο των ευαγ­γε­λί­ων εδώ έχει την αρχή, στο ότι δηλα­δή ο Θεός έγι­νε άνθρω­πος και σταυ­ρώ­θη­κε και ανα­στή­θη­κε. Αυτό το χαρ­μό­συ­νο άγγελ­μα έφε­ρε και ο Γαβρι­ήλ στην Παρ­θέ­νο, αυτό και οι προ­φή­τες στην οικου­μέ­νη, αυτό και οι από­στο­λοι όλοι· «δι᾿ οὗ καὶ σῴζεσθε, τίνι λόγῳ εὐηγγε­λισάμην ὑμῖν εἰ κατέχετε, ἐκτὸς εἰ μὴ εἰκῆ ἐπιστεύσατε(:με αυτό και θα σωθεί­τε, εάν το κρα­τά­τε στε­ρεά, όπως εγώ σας το κήρυ­ξα· εκτός αν μάταια και χωρίς λόγο πιστέ­ψα­τε. Λησμο­νή­σα­τε όμως, μία ουσιώ­δη αλή­θεια του Ευαγ­γε­λί­ου μου αυτού)»[Β΄Κορ.15,2]. Είδες πώς καλεί αυτούς τους ίδιους μάρ­τυ­ρες αυτών που ελέ­χθη­σαν; Και δεν λέγει «αυτό που ακού­σα­τε», αλλά «αυτό που παρα­λά­βα­τε», σαν να απαι­τεί κάποια παρα­κα­τα­θή­κη από αυτούς και φανε­ρώ­νει ότι όχι μόνο με λόγο, αλλά και με έργα και σημεία και θαύ­μα­τα παρέ­λα­βαν αυτό και για να το κρα­τούν με ασφά­λεια.

Στην συνέ­χεια, επει­δή ομι­λού­σε για τα παλαιά, έστρε­ψε την προ­σο­χή και στον παρόν­τα χρό­νο όταν είπε: «Ἐν ᾧ καὶ ἑστήκατε (:και στο οποίο μένε­τε αμε­τα­κί­νη­τοι από τότε)», για να τους προ­κα­τα­λά­βει, ώστε να μην μπο­ρούν, και αν ακό­μη θελή­σουν πολύ, να αρνη­θούν. Γι΄αυτό και στην αρχή δεν είπε: «Σας διδά­σκω», αλλά: «Σας υπεν­θυ­μί­ζω», αυτό δηλα­δή που ήδη γνω­ρί­σα­τε.

Και πώς αυτούς που κλο­νί­ζον­ται λέγει ότι στέ­κον­ται; Προ­σποιεί­ται άγνοια για το συμ­φέ­ρον τους, πράγ­μα που κάνει και στους Γαλά­τες, αλλά όχι με τον ίδιο τρό­πο. Επει­δή δηλα­δή δεν ήταν δυνα­τόν να προ­σποι­η­θεί άγνοια εκεί, πραγ­μα­τεύ­ε­ται τον λόγο με άλλο τρό­πο και λέει: «Ἐγὼ πέποι­θα εἰς ὑμᾶς ἐν Κυρίῳ ὅτι οὐδὲν ἄλλο φρονήσετε (:Εγώ έχω σε σας την πεποί­θη­ση που εμπνέ­ει η σχέ­ση και η κοι­νω­νία μου με το Κύριο, ότι δεν θα δεχθεί­τε άλλο φρό­νη­μα, αλλά το φρό­νη­μα της αλη­θεί­ας που διδα­χτή­κα­τε)» [Γαλ.5,10]. Δεν είπε ότι «δεν σχη­μα­τί­σα­τε άλλη γνώ­μη», επει­δή το παρά­πτω­μά τους είχε ομο­λο­γη­θεί και ήταν κατα­φα­νές, αλλά εγγυά­ται για το μέλ­λον· αν και βέβαια και αυτό ήταν αβέ­βαιο· αλλά για να τους προ­σελ­κύ­σει περισ­σό­τε­ρο.

Εδώ όμως επι­πλέ­ον και προ­σποιεί­ται ότι αγνο­εί, λέγον­τας: «στο οποίο και στέ­κε­στε». Ύστε­ρα δεί­χνει την ωφέ­λεια· «δι᾿ οὗ καὶ σῴζεσθε, τίνι λόγῳ εὐηγγε­λισάμην ὑμῖν εἰ κατέχετε(:με αυτό και θα σωθεί­τε, εάν το κρα­τά­τε στε­ρεά, όπως εγώ σας το κήρυ­ξα)». Ώστε αυτή η διδα­σκα­λία που γίνε­ται τώρα απο­σκο­πεί στο να δια­σα­φη­νί­σει και να ερμη­νεύ­σει αυτά. «Δεν χρειά­ζε­στε δηλα­δή να διδα­χτεί­τε αυτήν την πίστη», λέγει, «αλλά να τη θυμη­θεί­τε και να διορ­θω­θεί­τε».

Αυτά επί­σης τα λέγει για να μην τους αφή­σει να γίνουν τελεί­ως αναί­σχυν­τοι. Και τι σημαί­νει η πρό­τα­ση «όπως εγώ σας κήρυ­ξα»; «Με ποιο τρό­πο σας είπα», λέγει, «ότι θα γίνει η ανά­στα­ση· διό­τι για το ότι μεν υπάρ­χει ανά­στα­ση, δεν θα μπο­ρού­σα να πω ότι αμφι­βάλ­λε­τε· ίσως όμως ζητεί­τε να μάθε­τε σαφέ­στε­ρα αυτό που ειπώ­θη­κε. Αυτό λοι­πόν και θα κάνω· διό­τι γνω­ρί­ζω σαφώς ότι κρα­τεί­τε την πίστη σε αυτό το δόγ­μα».

Στην συνέ­χεια, επει­δή ρητώς έλε­γε: «ἐν ᾧ καὶ ἑστήκατε (:το οποίο και παρα­λά­βα­τε και στο οποίο μένε­τε αμε­τα­κί­νη­τοι από τότε)», για να μην τους κάνει και ραθυ­μή­σουν περισ­σό­τε­ρο με αυτό, τους φοβί­ζει πάλι με τα λόγια: «εἰ κατέχετε, ἐκτὸς εἰ μὴ εἰκῆ ἐπιστεύσατε(:εάν το κρα­τά­τε στε­ρεά, όπως εγώ σας το κήρυ­ξα· εκτός αν μάταια και χωρίς λόγο πιστέ­ψα­τε)»· για να δεί­ξει ότι η πλη­γή βρί­σκε­ται στην ουσία και ότι ο αγώ­νας γίνε­ται όχι για τυχόν­τα πράγ­μα­τα, αλλά για ολό­κλη­ρη την πίστη.

Και τώρα μεν λέγει αυτό σε χαμη­λό τόνο, αλλά καθώς προ­χω­ρεί και θερ­μαί­νε­ται, με γυμνή πλέ­ον την κεφα­λή φωνά­ζει και λέει: «Εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερ­ται, κενὸν ἄρα τὸ κήρυγ­μα ἡμῶν, κενὴ δὲ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν(:Εάν όμως ο Χρι­στός δεν ανα­στή­θη­κε, είναι χωρίς πραγ­μα­τι­κό περιε­χό­με­νο και χωρίς νόη­μα το κήρυγ­μά μας, αλλά και η πίστη σας είναι κού­φια και χωρίς ουσια­στι­κό περιε­χό­με­νο· αφού και το κήρυγ­μά μας και η πίστη σας έχει θεμέ­λιο και βάση την Ανά­στα­ση του Χρι­στού)»[Α΄Κορ.15,14]. Αλλά στο προ­οί­μιο δεν λέει έτσι διό­τι έτσι ήταν ωφέ­λι­μο να μιλή­σει, με ηρε­μία και να προ­χω­ρεί προ­ο­δευ­τι­κά.

«Παρέδωκα γὰρ ὑμῖν ἐν πρώτοις ὃ καὶ παρέλαβον(:με την προ­φο­ρι­κή μου δηλα­δή διδα­σκα­λία σάς παρέ­δω­σα πρώ­τα εκεί­νο που κι εγώ παρέ­λα­βα)». Δεν λέει ούτε εδώ ότι «σας είπα», ούτε ότι «σας δίδα­ξα», αλλά χρη­σι­μο­ποιεί την ίδια λέξη πάλι και λέει: «σας παρέ­δω­σα». Και έτσι δύο πράγ­μα­τα απο­δει­κνύ­ει, και ότι τίπο­τε δεν εισά­γει επι­προ­σθέ­τως, και ότι γνώ­ρι­σαν αυτά με έμπρα­κτη από­δει­ξη και όχι μόνο με θεω­ρη­τι­κά λόγια. Και για να κάνει στα­δια­κά αξιό­πι­στο τον λόγο, ανά­γει το παν στον Χρι­στό και δεί­χνει ότι κανέ­να από αυτά τα δόγ­μα­τα δεν είναι ανθρώ­πι­νο.

«Και τι σημαί­νει: ‘’Παρέδωκα γὰρ ὑμῖν ἐν πρώτοις’’;», θα πει κάποιος. Από την αρχή, όχι τώρα. Και τα λέγει σαν να φέρει μάρ­τυ­ρα και τον χρό­νο και διό­τι ήταν μέγι­στη ντρο­πή αφού πίστε­ψαν για τόσο χρό­νο, τώρα να αλλά­ζουν πίστη· και όχι μόνο αυτό, αλλά διό­τι ήταν και απα­ραί­τη­τη η πίστη σε αυτό το δόγ­μα· γι΄αυτό και παρα­δό­θη­κε εξαρ­χής και αμέ­σως από την πρώ­τη στιγ­μή. Και τι παρέ­δω­σες; Πες μου. Δεν λέει όμως αμέ­σως αυτό, αλλά πρώ­τα λέει ότι παρέ­λα­βαν.

Και τι παρέ­λα­βες; «ὅτι Χριστὸς ἀπέθανεν ὑπὲρ τῶν ἁμαρ­τιῶν ἡμῶν (:ότι δηλα­δή ο Χρι­στός πέθα­νε για τις αμαρ­τί­ες μας)». Δεν είπε αμέ­σως ότι θα ανα­στη­θούν τα σώμα­τα, αλλά αυτό ακρι­βώς προ­ε­τοι­μά­ζει, από μακριά όμως και με άλλα θέμα­τα, λέγον­τας ότι ο Χρι­στός πέθα­νε και αφού έθε­σε από πριν κάποια μεγά­λη βάση και θεμέ­λιο ακλό­νη­το τον λόγο για την ανά­στα­ση· διό­τι δεν είπε απλά ότι πέθα­νε ο Χρι­στός, αν και αυτό ήταν αρκε­τό για να δηλώ­σει την ανά­στα­ση, αλλά πρό­σθε­σε και ότι ο Χρι­στός πέθα­νε για τις αμαρ­τί­ες μας.

Αξί­ζει όμως πρώ­τα να ακού­σου­με τι λένε εδώ αυτοί που προ­σβλή­θη­καν από τη νόσο των Μανι­χαί­ων και που είναι εχθροί της αλή­θειας και πολε­μούν την ίδια τη σωτη­ρία τους. Τι λένε λοι­πόν αυτοί; «Θάνα­το, εδώ», λένε, «τίπο­τε άλλο δεν ονο­μά­ζει ο Παύ­λος παρά το να πέσει κανείς σε αμαρ­τία, και ανά­στα­ση το να απαλ­λα­γεί από τις αμαρ­τί­ες». Είδες ότι τίπο­τε δεν είναι ασθε­νέ­στε­ρο από την πλά­νη; Και πως από τα ίδια τα φτε­ρά της αιχ­μα­λω­τί­ζε­ται και δεν χρειά­ζε­ται να την πολε­μή­σει κανείς απέ­ξω, αλλά δια­σκορ­πί­ζε­ται από μόνη της; Πρό­σε­χε λοι­πόν πώς προ­σπα­θού­σαν και αυτοί να δια­φθεί­ρουν τους εαυ­τούς τους με όσα είπαν· διό­τι εάν αυτό είναι θάνα­τος και σώμα δεν ανέ­λα­βε κατά τη γνώ­μη σας ο Χρι­στός, πέθα­νε όμως, τότε κατά τα λεγό­με­νά σας, αμάρ­τη­σε ο Χρι­στός. Εγώ όμως όταν λέω ότι ανέ­λα­βε σώμα, λέω και ότι κατά σάρ­κα πέθα­νε, ενώ εσύ με το να αρνεί­σαι αυτό, θα αναγ­κα­στείς να πεις αυτό που ανέ­φε­ρα πριν. Εάν όμως αμάρ­τη­σε ο Χρι­στός, πώς λέει: «Τίς ἐξ ὑμῶν ἐλέγ­χει με περὶ ἁμαρ­τί­ας;(: Ποιος από σας, εξε­τά­ζον­τας και ελέγ­χον­τας τη ζωή μου, μπο­ρεί να απο­δεί­ξει ότι έχω κάνει έστω και την παρα­μι­κρή αμαρ­τία; Κανείς)»[Ιω.8,46]· και: «Ἒρχε­ται γὰρ ὁ τοῦ κόσμου ἄρχων, καὶ ἐν ἐμοὶ οὐκ ἔχει οὐδέν(:Έρχε­ται ο σατα­νάς, που εξου­σιά­ζει τον κόσμο που βρί­σκε­ται μακριά από τον Θεό˙ κι έρχε­ται για να πραγ­μα­το­ποι­ή­σει την τελευ­ταία και βιαιό­τε­ρη επί­θε­σή του εναν­τί­ον μου. Αλλά δεν θα βρει σε μένα τίπο­τε το δικό του, το οποίο θα του δίνει κάποια εξου­σία ή κάποιο δικαί­ω­μα επά­νω μου)»[Ιω.14,30]; Και πάλι: «Πρέ­πον ἐστὶν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν δικαιο­σύ­νην(:Πρέ­πει να εκπλη­ρώ­σω κάθε εντο­λή του Θεού)» [Ματθ.3,15];

Πώς λοι­πόν πέθα­νε μόνο υπέρ των αμαρ­τω­λών, εάν Αυτός βρι­σκό­ταν σε αμαρ­τία; Διό­τι αυτός που απο­θνή­σκει υπέρ αμαρ­τω­λών, πρέ­πει ο ίδιος να είναι ανα­μάρ­τη­τος· καθό­σον εάν αμαρ­τή­σει και αυτός, πώς θα πεθά­νει για άλλους αμαρ­τω­λούς; Εάν λοι­πόν πέθα­νε υπέρ αμαρ­τιών άλλων, πέθα­νε ανα­μάρ­τη­τος. Εάν πάλι πέθα­νε ανα­μάρ­τη­τος, δεν πέθα­νε τον θάνα­το της αμαρ­τί­ας, διό­τι πώς ήταν δυνα­τόν αφού είναι ανα­μάρ­τη­τος; Αλλά πέθα­νε τον θάνα­το του σώμα­τος. Εάν όμως απέ­θα­νε τον θάνα­το του σώμα­τος, τότε και η ανά­στα­σή Του είναι ανά­στα­ση του σώμα­τος. Για τον λόγο αυτόν και ο Παύ­λος δεν είπε απλώς: «πέθα­νε», αλλά πρό­σθε­σε: «για τις αμαρ­τί­ες μας»· και για να τους βάλει και χωρίς να θέλουν να ομο­λο­γή­σουν τον σωμα­τι­κό θάνα­το, και για να δεί­ξει με αυτό ότι και πριν από τον θάνα­το ήταν ανα­μάρ­τη­τος· διό­τι είναι επό­με­νο ότι αυτός που απο­θνή­σκει για αμαρ­τί­ες άλλων είναι ανα­μάρ­τη­τος.

Και ούτε σε αυτό αρκέ­στη­κε, αλλά πρό­σθε­σε: «κατὰ τὰς γραφάς(:σύμ­φω­να με όσα προ­φη­τεύ­τη­καν στις Γρα­φές)»· ώστε και με αυτό και αξιό­πι­στο κάνει πάλι τον λόγο, και δηλώ­νει ποιο θάνα­το έλε­γε· διό­τι και οι Γρα­φές τον θάνα­το του σώμα­τος κηρύτ­τουν παν­τού. Διό­τι λέγει: «Ὢρυξαν χεῖράς μου καὶ πόδας(:Δια­τρύ­πη­σαν τα χέρια και τα πόδια μου)»[Ψαλμ.21,17]· και: «Καὶ ἐπιβλέ­ψον­ται πρός με ἀνθ᾿ ὧν κατωρ­χή­σαν­το καὶ κόψον­ται ἐπ᾿ αὐτὸν κοπε­τόν, ὡς ἐπ᾿ ἀγαπητῷ, καὶ ὀδυνη­θή­σον­ται ὀδύνην ὡς ἐπὶ τῷ πρω­το­τόκῳ(:Και θα στρέ­ψουν τα βλέμ­μα­τά τους προς Εμέ­να, τον Οποίο ύβρι­σαν, περι­φρό­νη­σαν και χλεύ­α­σαν, και θα θρη­νή­σουν για Εκεί­νον, όπως θρη­νούν και οδύ­ρον­ται με κλαυθ­μούς και μοι­ρο­λό­για για τον θάνα­το αγα­πη­τού υιού. Θα θρη­νή­σουν με οδύ­νη κατε­ξο­χήν μεγά­λη, όμοια με εκεί­νη που δοκι­μά­ζουν για τον θάνα­το πρω­τό­το­κου υιού)» [Ζαχ.12,10].

Και πολ­λά άλλα, για να μην λέμε όλα και το καθέ­να ιδιαι­τέ­ρως, άλλα μεν με λόγια, και άλλα με προ­τυ­πώ­σεις είναι δυνα­τό να δού­με να βρί­σκον­ται στη Γρα­φή αυτά που δηλώ­νουν τη σφα­γή της σαρ­κός και ότι σφα­γιά­στη­κε για τις αμαρ­τί­ες μας. Διό­τι «ἀπὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ λαοῦ μου(:εξαι­τί­ας των αμαρ­τιών του λαού μου», λέγει, «ἤχθη εἰς θάνα­τον οδη­γή­θη­κε σε θάνα­το)»[Ησ.53,8] και: «Καὶ Κύριος παρέ­δω­κεν αὐτὸν ταῖς ἁμαρ­τί­αις ἡμῶν(:ο Κύριος τον παρέ­δω­σε σε παθή­μα­τα και θάνα­το για τις αμαρ­τί­ες μας)» [Ησ. 53,6] και : «Αὐτὸς δὲ ἐτραυ­μα­τί­σθη διὰ τὰς ἁμαρ­τί­ας ἡμῶν καὶ μεμα­λά­κι­σται διὰ τὰς ἀνομί­ας ἡμῶν (:Αυτός όμως υπέ­μει­νε πλη­γές για τις αμαρ­τί­ες μας και ταλαι­πω­ρή­θη­κε για τις ανο­μί­ες μας)» [Ησ.53,5].

Εάν όμως δεν πεί­θε­σαι στην Παλαιά Δια­θή­κη, άκου­σε τον Ιωάν­νη που φωνά­ζει και φανε­ρώ­νει και τα δύο, και την σφα­γή του σώμα­τος και την αιτία· διό­τι: «Ἲδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρ­τί­αν τοῦ κόσμου(:Να Eκεί­νος που προ­φή­τευ­σε ο Ησα­ΐ­ας και μας τον απέ­στει­λε ο Θεός για να θυσια­στεί ως αρνί και να σηκώ­σει με τη σφα­γή και τη θυσία Tου ολό­κλη­ρη την αμαρ­τία και την ενο­χή του κόσμου, και έτσι να την εξα­λεί­ψει)» [Ιω.1,29], λέγει· και τον Παύ­λο που λέει: «Τὸν γὰρ μὴ γνόν­τα ἁμαρ­τί­αν ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρ­τί­αν ἐποί­η­σεν, ἵνα ἡμεῖς γενώ­με­θα δικαιο­σύ­νη Θεοῦ ἐν αὐτῷ(:Είναι εύκο­λο να συμ­φι­λιω­θεί­τε, διό­τι τον Χρι­στό, ο Οποί­ος δεν γνώ­ρι­σε εκ πεί­ρας αμαρ­τία, Τον άφη­σε ο Θεός να κατα­κρι­θεί ως αμαρ­τω­λός για χάρη μας, για να γίνου­με εμείς δικαιο­σύ­νη Θεού μέσω της ενώ­σε­ώς μας με Αυτόν)» [Β΄Κορ.5,21] · και πάλι: «Χριστὸς ἡμᾶς ἐξηγόρασεν ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόμου γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα· γέγρα­πται γάρ· ἐπικατάρατος πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου(:Ο Χρι­στός μας εξα­γό­ρα­σε από την κατά­ρα του νόμου, και ως λύτρα για την εξα­γο­ρά μας αυτή κατέ­βα­λε το ότι έγι­νε για χάρη δική μας κατα­ρα­μέ­νος. Και έγι­νε κατα­ρα­μέ­νος, διό­τι κρε­μά­στη­κε στον σταυ­ρό· διό­τι είναι γραμ­μέ­νο: Κατα­ρα­μέ­νος να είναι καθέ­νας που κρέ­με­ται και πεθαί­νει επά­νω στο ξύλο)» [Γαλ. 3,13] · και πάλι: «Ἀπεκ­δυσάμενος τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας ἐδειγμάτισεν ἐν παρ­ρησίᾳ, θριαμ­βεύσας αὐτοὺς ἐν αὐτῷ(:Εκεί στον σταυ­ρό έγδυ­σε τις πονη­ρές αρχές και εξου­σί­ες και τις δια­πόμ­πευ­σε, τις καταν­τρό­πια­σε φανε­ρά μπρο­στά σε όλον τον πνευ­μα­τι­κό κόσμο και έσυ­ρε τους δαί­μο­νες νικη­μέ­νους με θριαμ­βευ­τι­κή πομ­πή. Και το πραγ­μα­το­ποί­η­σε αυτό με τον σταυ­ρό Του, ο οποί­ος έγι­νε για τον Χρι­στό θριαμ­βευ­τι­κό άρμα νικη­τή)» [Κολ. 2,15] · και πάρα πολ­λά άλλα που δηλώ­νουν αυτά που έγι­ναν κατά τη σφα­γή του σώμα­τος για τις αμαρ­τί­ες μας.

Αλλά και ο ίδιος λέγει: «Καὶ ὑπὲρ αὐτῶν ἐγὼ ἁγιά­ζω ἐμαυ­τόν, ἵνα καὶ αὐτοὶ ὦσιν ἡγια­σμέ­νοι ἐν ἀληθείᾳ(:Και για χάρη τους εγώ αφιέ­ρω­σα τη ζωή μου ολό­κλη­ρη σε σένα και προ­σφέ­ρω και τώρα τον εαυ­τό μου ως θύμα και ιερό σφά­γιο, για να είναι κι αυτοί αγια­σμέ­νοι με τη συμ­με­το­χή τους στη θυσία μου αυτή, αφού πρώ­τα εγκολ­πω­θούν τον λόγο της αλή­θειας)» [Ιω.17,19] · και «Ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τού­του κέκρι­ται(:Ο άρχον­τας του αμαρ­τω­λού αυτού κόσμου, δηλα­δή ο σατα­νάς, είναι ήδη κατα­δι­κα­σμέ­νος με τον θάνα­τό μου και έχα­σε για πάν­τα την εξου­σία του)» [Ιω.16, 11], και έτσι κάνει φανε­ρό ότι σφα­γιά­στη­κε χωρίς να έχει αμαρ­τία.

«Καὶ ὅτι ἐτάφη(:και ότι εντα­φιά­στη­κε)». Και αυτό επί­σης το απο­δει­κνύ­ει με τα προ­η­γού­με­να· διό­τι αυτό που θάπτε­ται, οπωσ­δή­πο­τε είναι σώμα. Και εδώ δεν προ­σθέ­τει: «σύμ­φω­να με τις Γρα­φές». Βέβαια ανα­φέ­ρε­ται μεν, αλλά δεν προ­σθέ­τει. Για ποιον λόγο; Ή διό­τι ο τάφος ήταν σε όλους γνω­στός και τότε και τώρα ή ότι ετέ­θη και γι΄αυτό το «σύμ­φω­να με τις Γρα­φές». Για­τί λοι­πόν εδώ προ­σθέ­τει: «σύμ­φω­να με τις Γρα­φές» και « ὅτι ἐγήγερ­ται τῇ τρίτη ἡμέρᾳ κατὰ τὰς γραφάς (:την τρί­τη ημέ­ρα ανα­στή­θη­κε σύμ­φω­να με τις Γρα­φές)»[Α΄Κορ.15,4] και δεν αρκεί­ται στο προ­η­γού­με­νο που ειπώ­θη­κε κοι­νώς για όλα; Διό­τι και αυτό ήταν άγνω­στο στους πολ­λούς. Γι’ αυτόν τον λόγο και εδώ ανα­φέ­ρει τις Γρα­φές κατό­πιν εμπνεύ­σε­ως, αφού κατα­νόη­σε αυτό το σοφό και θεϊ­κό νόη­μα.

Πώς λοι­πόν κάνει το ίδιο και για τον θάνα­το του Χρι­στού; Καθό­σον και εκεί ο μεν σταυ­ρός ήταν κατα­φα­νής σε όλους και σταυ­ρω­νό­ταν ενώ­πιον όλων, η αιτία όμως δεν ήταν γνω­στή· διό­τι το ότι πέθα­νε μεν, το γνώ­ρι­ζαν όλοι, το ότι όμως έπα­θε αυτό για τις αμαρ­τί­ες όλων των ανθρώ­πων, καθό­λου δεν το γνώ­ρι­ζαν οι πολ­λοί αυτό. Γι΄αυτό ανα­φέ­ρει μαρ­τυ­ρία από τις Γρα­φές.

Όμως αυτό απο­δεί­χτη­κε επαρ­κώς με όσα ειπώ­θη­καν σε μας. Πού λένε όμως οι Γρα­φές ότι εντα­φιά­στη­κε και ότι θα ανα­στη­θεί την τρί­τη ημέ­ρα; Με προ­τύ­πω­ση τον Ιωνά, τον οποίο και ο Ίδιος ο Χρι­στός ανα­φέ­ρει όταν λέγει: «ᾫσπερ γὰρ ἐγένε­το Ἰωνᾶς ὁ προ­φή­της ἐν τῇ κοι­λίᾳ τοῦ κήτους τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας, οὕτως ἔσται καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώ­που ἐν τῇ καρ­δίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας(:Όπως δηλα­δή τότε ο Ιωνάς ήταν τρεις ημέ­ρες και τρεις νύχτες μέσα στη κοι­λιά του κήτους, έτσι θα είναι και ο υιός του ανθρώ­που μέσα στον τάφο και τα βάθη της γης επί τρία μερό­νυ­χτα)» [Ματθ.12,40].

Με την βάτο στην έρη­μο. Όπως ακρι­βώς δηλα­δή εκεί­νη φλε­γό­ταν και δεν και­γό­ταν, έτσι και το σώμα εκεί­νο πέθα­νε μεν, αλλά δεν κρα­τή­θη­κε από τον θάνα­το αιώ­νια. Αλλά και ο δρά­κον­τας στον Δανι­ήλ αυτό υπαι­νίσ­σε­ται. Όπως ακρι­βώς δηλα­δή εκεί­νος, αφού έλα­βε την τρο­φή που του έδω­σε ο προ­φή­της, σχί­στη­κε στη μέση, έτσι και ο Άδης αφού κατά­πιε εκεί­νο το σώμα σχί­στη­κε, διό­τι το σώμα Του κατέ­κο­ψε την κοι­λία του και ανα­στή­θη­κε. Εάν όμως θέλεις να ακού­σεις αυτά και με λόγους, αυτά που τα είδες δια των τύπων, άκου­σε τον Ησα­ΐα που λέγει: «Αἴρεται ἀπὸ τῆς γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ(:Σηκώ­θη­κε βίαια με θάνα­το η ζωή του από τη γη)» [Ησ. 53,8] και «Κύριος βού­λε­ται καθα­ρί­σαι αὐτὸν ἀπὸ τῆς πληγῆς. ἐὰν δῶτε περὶ ἁμαρ­τί­ας, ἡ ψυχὴ ὑμῶν ὄψεται σπέρ­μα μακρό­βιον· καὶ βού­λε­ται Κύριος ἀφελεῖν ἀπὸ τοῦ πόνου τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, δεῖξαι αὐτῷ φῶς καὶ πλά­σαι τῇ συνέ­σει, δικαιῶσαι δίκαιον εὖ δου­λεύ­ον­τα πολ­λοῖς, καὶ τὰς ἁμαρ­τί­ας αὐτῶν αὐτὸς ἀνοί­σει(:Ο Κύριος θέλει να Τον απο­δεί­ξει καθα­ρό και να Τον απαλ­λά­ξει από την επε­νε­χθεί­σα για την ενο­χή των άλλων σε Αυτόν πλη­γή. Εάν προ­σφέ­ρε­τε Αυτόν εξι­λα­στή­ριο θυσία για τις αμαρ­τί­ες σας, η ψυχή σας θα δει τη μακρό­βιο και ατε­λεύ­τη­τη γενεά Του. Και ο Κύριος θέλει να αφαι­ρέ­σει τον πόνο της ψυχής Του, δεί­χνον­τας σε Αυτόν φως και ανα­πλα­στι­κή δύνα­μη συνέ­σε­ως· πρό­κει­ται να απο­δεί­ξει αθώο τον δίκαιο, που δια­κο­νεί καλώς πολ­λούς, και αυτών τις αμαρ­τί­ες Αυτός θα βαστά­σει)» [Ησ. 53, 10–11] · και τον Δαβίδ πριν από τον Ησα­ΐα: «Ὃτι οὐκ ἐγκα­τα­λεί­ψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν δια­φθο­ράν(:Διό­τι δεν θα εγκα­τα­λεί­ψεις, Κύριε, την ψυχή μου στον Άδη, ώστε να εγκλει­στεί σε αυτόν δια­παν­τός, καθό­σον δεν θα επι­τρέ­ψεις στον εξαι­ρε­τι­κώς αφο­σιω­μέ­νο σε εσέ­να Μεσ­σία να δοκι­μά­σει τη φθο­ρά και την απο­σύν­θε­ση του τάφου)» [Ψαλμ.15,10].

Για τον λόγο αυτόν και ο Παύ­λος σε παρα­πέμ­πει στις Γρα­φές, για να μάθεις ότι αυτά δεν έγι­ναν απλώς και όπως έτυ­χε· διό­τι πώς ήταν δυνα­τόν όταν τόσοι προ­φή­τες περιέ­γρα­ψαν και ανα­κή­ρυ­ξαν αυτά τόσους αιώ­νες πριν γίνουν, και για να μάθεις ακό­μη ότι που­θε­νά η Γρα­φή δεν ονο­μά­ζει τον θάνα­το του Χρι­στού πτώ­ση στην αμαρ­τία, όταν μνη­μο­νεύ­ει τον θάνα­το του δεσπό­τη, αλλά τον θάνα­το και την ταφή και την ανά­στα­ση του σώμα­τος.

«Καὶ ὅτι ὤφθη Κηφᾷ (:Και ότι εμφα­νί­στη­κε μετά την Ανά­στα­σή Του, στον Κηφά(Πέτρο)». Αμέ­σως ανα­φέ­ρει αυτόν που ήταν περισ­σό­τε­ρο αξιό­πι­στος από όλους. «Εἶτα τοῖς δώδεκα· ἔπει­τα ὤφθη ἐπάνω πεν­τα­κοσίοις ἀδελ­φοῖς ἐφάπαξ, ἐξ ὧν οἱ πλείους μένου­σιν ἕως ἄρτι, τινὲς δὲ καὶ ἐκοιμήθησαν· ἔπει­τα ὤφθη ᾿Ιακώβῳ, εἶτα τοῖς ἀποστόλοις πᾶσιν· ἔσχα­τον δὲ πάντων ὡσπε­ρεὶ τῷ ἐκτρώματι ὤφθη κἀμοί(:Κι έπει­τα στους δώδε­κα Απο­στό­λους· έπει­τα εμφα­νί­στη­κε για μια φορά συγ­χρό­νως σε περισ­σό­τε­ρους από πεν­τα­κό­σιους αδελ­φούς, από τους οποί­ους βέβαια μερι­κοί πέθα­ναν, οι περισ­σό­τε­ροι όμως ζουν έως τώρα· έπει­τα εμφα­νί­στη­κε στον Ιάκω­βο, και ύστε­ρα σε όλους τους Απο­στό­λους. Και τελευ­ταία από όλους εμφα­νί­στη­κε και σε μένα, σαν σε έκτρω­μα, σαν έμβρυο δηλα­δή που παρά­και­ρα απο­βλή­θη­κε από την κοι­λιά της μητέ­ρας του)»[Α΄Κορ. 15,5–8].

Επει­δή δηλα­δή ανά­φε­ρε την από­δει­ξη από τις Γρα­φές, προ­σθέ­τει και την εκ των πραγ­μά­των από­δει­ξη και παρου­σιά­ζει ως μάρ­τυ­ρες της ανα­στά­σε­ως μετά από τους προ­φή­τες τους απο­στό­λους και άλλους πιστούς ανθρώ­πους. Εάν όμως ονό­μα­ζε ανά­στα­ση την απαλ­λα­γή από την αμαρ­τία, θα ήταν περιτ­τό να πει ότι παρου­σιά­στη­κε στον τάδε και τον τάδε· διό­τι αυτό πιστο­ποιεί την ανά­στα­ση του σώμα­τος, δεν υπαι­νίσ­σε­ται την απαλ­λα­γή από την αμαρ­τία. Για τον λόγο αυτόν δεν είπε μία φορά το «παρου­σιά­στη­κε», αν και βέβαια ήταν αρκε­τό να πει τη λέξη μία φορά για όλα· τώρα όμως και δύο και τρεις και σε καθέ­να σχε­δόν από όσους είδαν τον Χρι­στό μετά την ανά­στα­ση ανα­φέ­ρει αυτήν. «Διό­τι», λέγει, «παρου­σιά­στη­κε στον Κηφά, παρου­σιά­στη­κε σε περισ­σό­τε­ρους από πεν­τα­κό­σιους αδελ­φούς, παρου­σιά­στη­κε και σε μένα». Και όμως το ευαγ­γέ­λιο λέγει το αντί­θε­το, ότι δηλα­δή πρώ­τα εμφα­νί­στη­κε στη Μαρία. Αλλά στον Κηφά εμφα­νί­στη­κε πρώ­το από τους άντρες, διό­τι αυτός ποθού­σε πάρα πολύ να τον δει.

Και ποιους απο­στό­λους ονο­μά­ζει εδώ δώδε­κα; Διό­τι ο Ματ­θί­ας εξε­λέ­γη μετά την Ανά­λη­ψη, όχι αμέ­σως μετά την ανά­στα­ση. Αλλά είναι πιθα­νό ότι εμφα­νί­στη­κε σε αυτόν μετά από την Ανά­λη­ψη· αφού αυτός ο Από­στο­λος μετά από την Ανά­λη­ψη και κλή­θη­κε και είδε τον Χρι­στό. Για τον λόγο αυτόν δεν ανα­φέ­ρει συγ­κε­κρι­μέ­να τον χρό­νο, αλλά απα­ριθ­μεί γενι­κά και απροσ­διό­ρι­στα τις εμφα­νί­σεις· διό­τι εμφα­νί­στη­κε πολ­λές φορές· γι’αυ­τό ο Ιωάν­νης έλε­γε: «Μετὰ ταῦτα ἐφανέ­ρω­σεν ἑαυτὸν πάλιν ὁ Ἰησοῦς τοῖς μαθη­ταῖς ἐπὶ τῆς θαλάσ­σης τῆς Τιβε­ριά­δος(:Μετά από λίγες μέρες ο Ιησούς εμφα­νί­στη­κε πάλι στους μαθη­τές Του στην λίμνη της Τιβε­ριά­δος)»[Ιω.21,1] και «Τοῦτο ἤδη τρί­τον ἐφανε­ρώ­θη ὁ Ἰησοῦς τοῖς μαθη­ταῖς αὐτοῦ ἐγερ­θεὶς ἐκ νεκρῶν(:Αυτή ήταν η τρί­τη μέχρι τότε φορά που φανε­ρώ­θη­κε ο Ιησούς στους μαθη­τές Του συγ­κεν­τρω­μέ­νους, μετά την Ανά­στα­σή Του από τους νεκρούς)» [Ιω.21,14].

«Ἒπει­τα ὤφθη ἐπάνω πεν­τα­κοσίοις ἀδελ­φοῖς ἐφάπαξ(:Έπει­τα εμφα­νί­στη­κε για μια φορά συγ­χρό­νως σε περισ­σό­τε­ρους από πεν­τα­κό­σιους αδελ­φούς)»[Α΄Κορ.15,6]. Μερι­κοί λένε ότι με το «ἐπάνω» εννο­εί από τους ουρα­νούς· διό­τι δεν εμφα­νί­στη­κε να βαδί­ζει πάνω στη γη, αλλά επά­νω από την κεφα­λή τους· διό­τι ήθε­λε να πιστο­ποι­ή­σει όχι μόνο την Ανά­στα­ση, αλλά και την Ανά­λη­ψη. Άλλοι όμως λένε ότι το «ἐπάνω πεν­τα­κοσίοις ἀδελ­φοῖς» σημαί­νει περισ­σό­τε­ρους από πεν­τα­κό­σιους· «ἐξ ὧν οἱ πλείους μένου­σιν ἕως ἄρτι(:από τους οποί­ους οι περισ­σό­τε­ροι ζουν έως τώρα)»[Α΄Κορ.15,6]. «Αν και διη­γού­μαι δηλα­δή πράγ­μα­τα που έγι­ναν στο παρελ­θόν, έχω μάρ­τυ­ρες που ζουν ακό­μη»· «τινὲς δὲ καὶ ἐκοιμήθησαν(:μερι­κοί όμως και κοι­μή­θη­καν)». Δεν είπε «πέθα­ναν», αλλά «κοι­μή­θη­καν», και βεβαιώ­νει πάλι και με αυτή τη λέξη την Ανά­στα­ση.

«Ἒπει­τα ὤφθη ᾿Ιακώβῳ(:Έπει­τα εμφα­νί­στη­κε στον Ιάκω­βο)». Εγώ νομί­ζω ότι εννο­εί τον αδελ­φό του· διό­τι λέγε­ται ότι ο ίδιος ο Χρι­στός τον χει­ρο­τό­νη­σε και τον κατέ­στη­σε πρώ­το επί­σκο­πο Ιερο­σο­λύ­μων· «εἶτα τοῖς ἀποστόλοις πᾶσιν(:και ύστε­ρα σε όλους τους Απο­στό­λους)»· διό­τι υπήρ­χαν και άλλοι από­στο­λοι, όπως οι εβδο­μή­κον­τα.

«Ἒσχα­τον δὲ πάντων ὡσπε­ρεὶ τῷ ἐκτρώματι ὤφθη κἀμοί(:Και τελευ­ταία από όλους εμφα­νί­στη­κε και σε μένα, σαν σε έκτρω­μα, σαν έμβρυο δηλα­δή που παρά­και­ρα απο­βλή­θη­κε από την κοι­λιά της μητέ­ρας του)»[Α΄Κορ.15,8]. Αυτός είναι λόγος μεγά­λης μετριο­φρο­σύ­νης. Καθό­σον δεν παρου­σιά­στη­κε τελευ­ταία σε αυτόν επει­δή ήταν πολύ μικρής αξί­ας· διό­τι αν και ονό­μα­σε τον εαυ­τό του τελευ­ταίο, από πολ­λούς που έγι­ναν πριν από αυτόν, μάλ­λον δε από όλους απο­δεί­χτη­κε λαμ­πρό­τε­ρος· αλλά και οι πεν­τα­κό­σιοι αδελ­φοί δεν ήσαν βέβαια καλύ­τε­ροι από τον Ιάκω­βο επει­δή παρου­σιά­στη­κε πρώ­τα σε αυτούς.

Και για­τί δεν παρου­σια­ζό­ταν ο Κύριος σε όλους μαζί; Για να σπεί­ρει από πριν τα σπέρ­μα­τα της πίστε­ως· διό­τι αφού θα τον έβλε­πε ο πρώ­τος και θα πλη­ρο­φο­ρεί­το με από­λυ­τη βεβαιό­τη­τα την ανά­στα­ση, θα ανήγ­γει­λε αυτήν στους άλλους· ύστε­ρα αφού θα έφτα­νε πρώ­τα ο λόγος, θα έκα­νε αυτόν που την άκου­γε να προσ­δο­κεί το μέγα αυτό θαύ­μα και θα προ­ε­τοί­μα­ζε την οδό της εμφα­νί­σε­ως με την πίστη. Για τον λόγο αυτόν ούτε σε όλους μαζί εμφα­νί­στη­κε, ούτε από την αρχή σε όλους, αλλά σε ένα μόνο πρώ­τα και αυτό στον κορυ­φαίο και πιο πιστό από όλους· διό­τι χρεια­ζό­ταν πάρα πολύ πιστή ψυχή για να δεχτεί πρώ­τη αυτήν την εμφά­νι­ση. Διό­τι εκεί­νοι μεν που θα Τον έβλε­παν, αφού πρώ­τα θα άκου­γαν για την ανά­στα­ση από αυτούς που πρώ­τοι Τον είδαν, θα είχαν τη μαρ­τυ­ρία εκεί­νων που θα συν­τε­λού­σε πολύ στο να πιστέ­ψουν και να προ­ε­τοι­μά­σει την ψυχή τους· ο πρώ­τος όμως που θα κατα­ξιω­νό­ταν να Τον δει πρώ­τος, χρεια­ζό­ταν, όπως είπα, πολ­λή πίστη, για να μη φοβη­θεί από το παρά­δο­ξο που θα έβλε­πε. Για τον λόγο αυτόν εμφα­νί­ζε­ται πρώ­τα στον Πέτρο· διό­τι αυτός που ομο­λό­γη­σε πρώ­τος τον Χρι­στό, ήταν εύλο­γο να αξιω­θεί και να δει την ανά­στα­ση.

Δεν εμφα­νί­ζε­ται όμως μόνο για αυτόν τον λόγο πρώ­τα στον Πέτρο, αλλά και επει­δή τον είχε αρνη­θεί, για να τον παρη­γο­ρή­σει και να τον πεί­σει ότι δεν πρέ­πει να απελ­πι­στεί γι΄αυτό, τον αξί­ω­σε να δει πρώ­τος αυτήν την εμφά­νι­ση, και πρώ­τα σε αυτόν παρέ­δω­κε ως πρό­βα­τα τους πιστούς. Για τον λόγο αυτόν και σε γυναί­κες παρου­σιά­στη­κε πρώ­τα, επει­δή το φύλο των γυναι­κών υπο­τι­μή­θη­κε· γι΄αυτό και στη Γέν­νη­ση και στην Ανά­στα­ση του Χρι­στού γυναί­κα πρώ­τη αισθά­νε­ται αυτή τη χάρη. Ύστε­ρα δε από τον Πέτρο εμφα­νί­ζε­ται και ιδιαι­τέ­ρως στον καθέ­να, και άλλο­τε μεν σε λιγό­τε­ρους, άλλο­τε δε σε περισ­σό­τε­ρους και κάνει αυτούς μάρ­τυ­ρες και διδα­σκά­λους μετα­ξύ τους και απο­δει­κνύ­ει τους απο­στό­λους αξιό­πι­στους σε όσα έλε­γαν.

«Ἒσχα­τον δὲ πάντων ὡσπε­ρεὶ τῷ ἐκτρώματι ὤφθη κἀμοί(:Και τελευ­ταία από όλους εμφα­νί­στη­κε και σε μένα, σαν σε έκτρω­μα, σαν έμβρυο δηλα­δή που παρά­και­ρα απο­βλή­θη­κε από την κοι­λιά της μητέ­ρας του)»[Α΄Κορ. 15,8]. Τι θέση έχουν εδώ οι λόγοι ταπει­νο­φρο­σύ­νης ή με ποια ευκαι­ρία ειπώ­θη­καν; Διό­τι εάν θέλει να εμφα­νι­στεί ως αξιό­πι­στος και να απα­ριθ­μή­σει όλους τους μάρ­τυ­ρες της Ανα­στά­σε­ως, τότε κάνει το αντί­θε­το από αυτό που θέλει· έπρε­πε δηλα­δή να εξυ­ψώ­σει τον εαυ­τό του και να δεί­ξει ότι είναι μέγας, πράγ­μα που κάνει σε πολ­λά σημεία όταν το καλεί η περί­στα­ση. Γι΄αυτό λοι­πόν και παρου­σιά­ζε­ται μετριό­φρο­νας εδώ, επει­δή αυτό πρό­κει­ται να κάνει· όχι ευθέ­ως όμως, αλλά με τη σύνε­ση που αρμό­ζει σε αυτόν. Αφού προ­η­γου­μέ­νως δηλα­δή έδει­ξε μετριο­φρο­σύ­νη και συγ­κέν­τρω­σε για τον εαυ­τό του πολ­λές κατη­γο­ρί­ες, όταν έρχε­ται η κατάλ­λη­λη στιγ­μή πλέ­ον, τότε επαι­νεί τα δικά του έργα.

Για ποιον λόγο, άρα­γε; Για να γίνει περισ­σό­τε­ρο εύκο­λα παρα­δε­κτός ο λόγος όταν λέει εκεί­νο το «περισσότερον αὐτῶν πάντων ἐκοπίασα(:περισ­σό­τε­ρο από όλους αυτούς εκο­πί­α­σα)»[Α’ Κορ.15,10], και όσα ακο­λου­θούν, αλλά χωρίς να λεχτεί από πριν. Γι΄αυτό και όταν γρά­φει στον Τιμό­θεο και πρό­κει­ται να πει μεγά­λα για τον εαυ­τό του, και μάλι­στα όταν καλεί ως μάρ­τυ­ρα τον εαυ­τό του, ντρέ­πε­ται και κοκ­κι­νί­ζει. Για τον λόγο αυτόν λοι­πόν και αυτός ο μακά­ριος πρώ­τα ελε­ει­νο­λο­γεί τον εαυ­τό του και ύστε­ρα τον επαι­νεί. Και αυτό το κάνει και για να απαλ­λα­γεί από το βαρύ φορ­τίο της περιαυ­το­λο­γί­ας και για να κάνει με αυτόν τον τρό­πο αξιό­πι­στα αυτά που θα ειπω­θούν μετά από αυτά· διό­τι αυτός που λέγει με ειλι­κρί­νεια αυτά που είναι άξια κατη­γο­ρί­ας και δεν απο­κρύ­πτει τίπο­τε από αυτά, όπως ότι κατε­δί­ω­ξε την εκκλη­σία, ότι πολέ­μη­σε την πίστη, απαλ­λάσ­σει έτσι από κάθε υπο­ψία και εκεί­να που τον τιμούν.

Και πρό­σε­χε υπερ­βο­λι­κή ταπει­νο­φρο­σύ­νη. Αφού είπε δηλα­δή: «Ἒσχα­τον δὲ πάντων ὤφθη κἀμοί(:Και τελευ­ταία από όλους εμφα­νί­στη­κε και σε μένα)»[Α΄Κορ.15,8], δεν αρκέ­στη­κε σε αυτό· διό­τι «Πολ­λοὶ δὲ ἔσον­ται πρῶτοι ἔσχα­τοι(:Πολ­λοί μάλι­στα που είναι στον κόσμο αυτό πρώ­τοι, θα είναι στον άλλο κόσμο τελευ­ταί­οι)», λέγει, «καὶ ἔσχα­τοι πρῶτοι (:και πολ­λοί τελευ­ταί­οι θα είναι εκεί πρώ­τοι)» [Ματθ.19,30]. Γι΄αυτό πρό­σθε­σε «ὡσπε­ρεὶ τῷ ἐκτρώματι(:σαν σε έκτρω­μα, σαν έμβρυο δηλα­δή που παρά­και­ρα απο­βλή­θη­κε από την κοι­λιά της μητέ­ρας του)». Και ούτε εδώ στα­μά­τη­σε, αλλά προ­σθέ­τει και τη δική του κρί­ση και την αιτιο­λο­γεί με τους λόγους: «Ἐγὼ γάρ εἰμι ὁ ἐλάχιστος τῶν ἀποστόλων, ὃς οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς καλεῖσθαι ἀπόστο­λος, διότι ἐδίωξα τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ(: Διό­τι εγώ είμαι ο ελά­χι­στος, ο κατώ­τε­ρος απ΄ όλους τους Απο­στό­λους, που δεν είμαι άξιος να ονο­μά­ζο­μαι Από­στο­λος, διό­τι κατε­δί­ω­ξα την εκκλη­σία του Θεού)»[ Α΄Κορ. 15,9]. Και δεν είπε από τους Δώδε­κα μόνο, αλλά και από όλους τους άλλους από­στο­λους. Αυτά λοι­πόν τα έλε­γε και από μετριο­πά­θεια και διό­τι έτσι αισθα­νό­ταν, όπως είπα, και επει­δή προ­ε­τοι­μα­ζό­ταν και έκα­νε περισ­σό­τε­ρο εύκο­λα παρα­δε­κτό αυτό που επρό­κει­το να πει. Διό­τι, εάν μεν παρέ­λει­πε αυτά και έλε­γε «Πρέ­πει να με πιστέ­ψε­τε ότι ανα­στή­θη­κε ο Χρι­στός, διό­τι Τον είδα και είμαι πιο αξιό­πι­στος από όλους, επει­δή κοπί­α­σα περισ­σό­τε­ρο από όλους», θα προ­κα­λού­σε ενό­χλη­ση αυτό σε εκεί­νους που τον άκου­γαν· τώρα όμως αφού προ­η­γου­μέ­νως στά­θη­κε σε αυτά που προ­κα­λούν ταπεί­νω­ση και περιέ­χουν κατη­γο­ρία, και την τρα­χύ­τη­τα από όσα πρό­κει­ται να πει εξα­λεί­φει και προ­ε­τοί­μα­σε την οδό για να πιστέ­ψουν στη μαρ­τυ­ρία του. Για τον λόγο αυτόν ακρι­βώς δεν λέει τυχαία ότι είναι ελά­χι­στος και ανά­ξιος του ονό­μα­τος των απο­στό­λων, αλλά θέτει και την αιτία με τους λόγους: «διό­τι κατε­δί­ω­ξα την εκκλη­σία του Θεού».

Και όμως όλα εκεί­να συγ­χω­ρή­θη­καν, αλλά αυτός ποτέ δεν το λησμο­νεί, όταν θέλει να δεί­ξει το μέγε­θος της χάρι­τος. Για τον λόγο αυτόν και προ­σθέ­τει τους λόγους. «Χάριτι δὲ Θεοῦ εἰμι ὅ εἰμι (:Με την χάρη του Θεού όμως είμαι ό,τι είμαι τώρα, δηλα­δή Από­στο­λος ίσος με τους άλλους)»[Α΄Κορ.15,10]. Είδες πάλι άλλη εκδή­λω­ση υπερ­βο­λι­κής ταπει­νο­φρο­σύ­νης; Τα μεν ελατ­τώ­μα­τα δηλα­δή στον εαυ­τό του απο­δί­δει· ενώ από τα κατορ­θώ­μα­τα κανέ­να, αλλά τα απο­δί­δει όλα στον Θεό.

Στην συνέ­χεια, για να μην κάνει τον ακρο­α­τή αμε­λή με αυτό, λέγει: «Καὶ ἡ χάρις αὐτοῦ ἡ εἰς ἐμὲ οὐ κενὴ ἐγενήθη (:Και η χάρις που μου έδω­σε ο Κύριος δεν έμει­νε άκαρ­πη και χωρίς απο­τέ­λε­σμα)»[Α΄Κορ.15,10]. Και αυτό πάλι με μετριο­πά­θεια. Διό­τι δεν είπε ότι «κατέ­βα­λα προ­σπά­θεια αντά­ξια της χάρι­τος», αλλά ότι δεν έμει­νε χωρίς απο­τέ­λε­σμα· «ἀλλὰ περισσότερον αὐτῶν πάντων ἐκοπίασα(:αλλά περισ­σό­τε­ρο από όλους αυτούς κοπί­α­σα)». Δεν είπε: «τιμή­θη­κα», αλλά «κοπί­α­σα», και ενώ μπο­ρού­σε να πει για κιν­δύ­νους και θανά­τους, με την λέξη «κόπος», πάλι μετριά­ζει αυτό που είπε. Ύστε­ρα πάλι με τη συνή­θη του ταπει­νο­φρο­σύ­νη, προ­σπέ­ρα­σε ταχέ­ως και αυτό και απέ­δω­σε το παν στον Θεό με τα λόγια: «Οὐκ ἐγὼ δέ, ἀλλ᾿ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σὺν ἐμοί(:Και το έργο μάλι­στα αυτό δεν το εργά­στη­κα εγώ, αλλά η χάρις του Θεού που είναι μαζί μου και με ενι­σχύ­ει)»[Α΄Κορ.15,10]. Τι θα ήταν περισ­σό­τε­ρο αξιο­θαύ­μα­στο από αυτή την ψυχή; Διό­τι αφού με τόσα εξα­φά­νι­σε τον εαυ­τό του από ταπεί­νω­ση και είπε ένα μόνο πράγ­μα τιμη­τι­κό για τον εαυ­τό του, ούτε αυτό λέγει ότι είναι δικό του, αφού το περι­κό­πτει από παν­τού και το μετριά­ζει, και από όσα είπε πριν, και από όσα είπε μετά από αυτόν τον τιμη­τι­κό λόγο, και αυτό παρά το ότι αναγ­κά­στη­κε να το πει. Πρό­σε­χε δε πώς με αφθο­νία λέγει λόγους ταπει­νο­φρο­σύ­νης. Διό­τι «ἔσχα­τον δὲ πάντων ὤφθη κἀμοί(:τελευ­ταία από όλους εμφα­νί­στη­κε και σε μένα)», λέγει· γι΄αυτό κανέ­να άλλο δεν θέτει μαζί με τον εαυ­τό του· και «ὡσπε­ρεὶ τῷ ἐκτρώματι(:σαν σε έκτρω­μα, σαν έμβρυο δηλα­δή που παρά­και­ρα απο­βλή­θη­κε από την κοι­λιά της μητέ­ρας του)» και λέγει ότι αυτός είναι ο ελά­χι­στος από τους απο­στό­λους και ούτε αυτού του τίτλου άξιος.

Και ούτε σε αυτά αρκέ­στη­κε, αλλά για να μην θεω­ρη­θεί ότι μόνο στους λόγους ταπει­νο­φρο­νεί, εκθέ­τει και αιτί­ες και απο­δεί­ξεις των λόγων του, και για το ότι μεν είδε τελευ­ταί­ος τον Ιησού ως αιτία λέγει ότι είναι έκτρω­μα, για το ότι δε είναι ανά­ξιος και να λέγε­ται από­στο­λος, το ότι κατα­δί­ω­κε την εκκλη­σία. Διό­τι αυτός μεν που ταπει­νο­φρο­νεί μόνο με τα λόγια, δεν το κάνει αυτό· ενώ αυτός που ανα­φέ­ρει και τους λόγους της ταπει­νό­τη­τάς του, λέγει τα πάν­τα με συν­τε­τριμ­μέ­νη ψυχή. Για τον λόγο αυτόν και αλλού μνη­μο­νεύ­ει τα ίδια όταν λέει: «Καὶ χάριν ἔχω τῷ ἐνδυ­να­μώ­σαν­τί με Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ὅτι πιστόν με ἡγήσα­το, θέμε­νος εἰς δια­κο­νί­αν, τὸν πρό­τε­ρον ὄντα βλά­σφη­μον καὶ διώ­κτην καί ὑβρι­στήν(:Και ευχα­ρι­στώ τον Ιησού Χρι­στό τον Κύριό μας, ο οποί­ος με ενί­σχυ­σε. Τον ευχα­ρι­στώ, διό­τι με έκρι­νε άξιο της εμπι­στο­σύ­νης Του και με έθε­σε στη δια­κο­νία του Ευαγ­γε­λί­ου, εμέ­να που ήμουν πρω­τύ­τε­ρα βλά­σφη­μος και διώ­κτης και υβρι­στής της Εκκλη­σί­ας Του)»[Α΄Τιμ. 1,12–13].

Για ποιον λόγο όμως είπε και αυτόν τον τιμη­τι­κό για τον εαυ­τό του λόγο, δηλα­δή το «περισ­σό­τε­ρο από αυτούς κοπί­α­σα»; Έβλε­πε ότι τον εξα­νάγ­κα­ζε η περί­στα­ση· διό­τι εάν δεν έλε­γε αυτό, πώς θα μπο­ρού­σε να καλεί τον εαυ­τό του ως μάρ­τυ­ρα χωρίς δισταγ­μό και να τον συγ­κα­τα­λέ­γει μαζί με τους άλλους και να λέγει: «Εἴτε οὖν ἐγὼ εἴτε ἐκεῖνοι, οὕτω κηρύσσο­μεν(:Αφού λοι­πόν και στους άλλους Απο­στό­λους και σε μένα εμφα­νί­στη­κε ο Κύριος, και όλοι από Εκεί­νον ανα­δει­χτή­κα­με Από­στο­λοί Του, είτε εγώ ασκώ το απο­στο­λι­κό έργο, είτε εκεί­νοι, με τον ίδιο τρό­πο και το ίδιο Ευαγ­γέ­λιο κηρύτ­του­με όλοι)»[Α΄Κορ.15,11]. Διό­τι ο μάρ­τυ­ρας πρέ­πει να είναι αξιό­πι­στος και να τον έχουν σε υπό­λη­ψη. Και το με ποιον τρό­πο εκο­πί­α­σε περισ­σό­τε­ρο από αυτούς, το έδει­ξε παρα­πά­νω όταν έλε­γε: «Μὴ οὐκ ἔχομεν ἐξου­σί­αν φαγεῖν καὶ πιεῖν, ὡς καὶ οἱ λοι­ποὶ ἀπόστο­λοι(:Δεν έχου­με και εγώ και οι συνερ­γά­τες μου δικαί­ω­μα να φάμε και να πιού­με αυτά που μας προ­σφέ­ρουν οι μαθη­τές μας, όπως έχουν και οι υπό­λοι­ποι από­στο­λοι;)»[Α΄Κορ.9,4–5] · και πάλι: «Ἐγενό­μην τοῖς ἀνόμοις ὡς ἄνομος(:Στους εθνι­κούς που δεν είχαν νόμο όπως οι Ιου­δαί­οι, για να κερ­δί­σω αυτούς που δεν είχαν νόμο, συμ­πε­ρι­φέρ­θη­κα σαν άνο­μος, μολο­νό­τι δεν διέ­πρα­ξα καμία ανο­μία ενώ­πιον του Θεού, αλλά ζω σύμ­φω­να με τον νόμο ενώ­πιον του Χρι­στού)» [Α΄Κορ.9,21]. Διό­τι όπου έπρε­πε να επι­δεί­ξει ακρί­βεια, υπε­ρέ­βαι­νε τους πάν­τες, όπου όμως έπρε­πε να δεί­ξει συγ­κα­τά­βα­ση, πάλι την ίδια υπερ­βο­λή έδει­χνε. Μερι­κοί δε λένε ότι το ότι απε­στά­λη στα έθνη σημαί­νει και ότι επι­σκέ­φτη­κε το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος της οικου­μέ­νης· από όπου γίνε­ται φανε­ρό ότι και περισ­σό­τε­ρης χάρι­τος αξιώ­θη­κε. Διό­τι εάν κοπί­α­σε περισ­σό­τε­ρο, περισ­σό­τε­ρη ήταν και η χάρη· αξιώ­θη­κε δε περισ­σό­τε­ρης χάρι­τος επει­δή και έδει­ξε μεγα­λύ­τε­ρο ζήλο. Είδες πως ακό­μη και με αυτά που μάχε­ται και βιά­ζει τον εαυ­τό του για να κρύ­ψει αυτά που τον τιμούν, απο­δει­κνύ­ε­ται ότι ήταν πρώ­τος από όλους;

Αυτά αφού ακού­σα­με και εμείς, τα μεν ελατ­τώ­μα­τά μας ας τα κοι­νο­ποιού­με για να ταπει­νο­φρο­νού­με, ενώ τα κατορ­θώ­μα­τα ας τα απο­σιω­πού­με· και αν μας εξα­ναγ­κά­ζει η περί­στα­ση, ας τα λέμε του­λά­χι­στον με μετριο­φρο­σύ­νη και ας απο­δί­δου­με το παν στην Χάρη του Θεού· αυτό λοι­πόν κάνει και ο Παύ­λος, αφού στιγ­μα­τί­ζει συνε­χώς την προ­η­γού­με­νή του ζωή, ενώ αυτά απο­δί­δει στην Χάρη, για να δεί­ξει παν­τού την φιλαν­θρω­πία του Θεού, στο ότι δηλα­δή, ενώ ήταν τέτοιος, τον έσω­σε, και αφού τον έσω­σε πάλι τον έκα­νε τέτοιο. Κανείς λοι­πόν, από όσους βρί­σκον­ται στην κακία, ας μην απελ­πί­ζε­ται, κανείς από τους ενα­ρέ­τους ας μην επα­να­παύ­ε­ται, αλλά και εκεί­νος ας έχει φόβο μήπως πέσει, και αυτός ας είναι πρό­θυ­μος. Δηλα­δή ούτε μπο­ρεί να μένει κανείς στην αρε­τή εάν είναι ράθυ­μος, ούτε αυτός που κατα­βάλ­λει προ­σπά­θεια είναι δυνα­τόν να μην απο­φύ­γει την κακία.

Και παρά­δειγ­μα γι’ αυτά και τα δύο είναι ο μακά­ριος Δαβίδ, ο οποί­ος όταν για λίγο χαλά­ρω­σε την προ­σο­χή, έπε­σε σε μέγα βάρα­θρο, και όταν μετα­νόη­σε με συν­τρι­βή και κατά­νυ­ξη επα­νήλ­θε στο προ­η­γού­με­νο ύψος· διό­τι και τα δύο είναι εξί­σου κακά και το να απελ­πί­ζε­ται και το να αμε­λεί κανείς· διό­τι το μεν ένα καταρ­ρί­πτει ταχέ­ως και από αυτήν την κορυ­φή του ουρα­νού, το δε άλλο δεν αφή­νει τον άνθρω­πο να ανορ­θω­θεί. Γι΄αυτό προς εκεί­νον μεν έλε­γε ο Παύ­λος: «Ὁ δοκῶν ἑστά­ναι βλε­πέ­τω μὴ πέσῃ(:Όποιος έχει την ιδέα ότι στέ­κε­ται καλά στα πόδια του, ας προ­σέ­χει μην πέσει)» [Α΄Κορ.10,12]· σε αυτόν δε: «Σήμε­ρον, ἐὰν τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκού­ση­τε, μὴ σκλη­ρύ­νη­τε τὰς καρ­δί­ας ὑμῶν(: Σήμε­ρα, οπό­τε ο Θεός απευ­θύ­νε­ται προς τον καθέ­να μας και μας προ­σκα­λεί στην σωτη­ρία, μακά­ρι να ακού­σε­τε την πατρι­κή φωνή Του, η οποία λέει: ’’Μην κάνε­τε με την απεί­θεια σκλη­ρές και ανυ­πό­τα­κτες τις καρ­διές σας’’)» [Ψαλμ. 94, 8]· και πάλι: «Τὰς παρει­μέ­νας χεῖρας καὶ τὰ παρα­λε­λυ­μέ­να γόνα­τα ἀνορ­θώ­σα­τε(:Σηκώ­στε ψηλά τα χέρια σας που είναι πεσμέ­να κάτω και στε­ρε­ώ­στε όρθια τα παρα­λυ­μέ­να γόνα­τά σας˙ πάρ­τε θάρ­ρος και δύνα­μη)»[Εβρ.12,12]. Αλλά και αυτόν που πόρ­νευ­σε, όταν μετα­νόη­σε, γι΄αυτό τον δέχε­ται πάλι ταχέ­ως, «μήπως τῇ περισ­σο­τέρᾳ λύπῃ κατα­ποθῇ ὁ τοιοῦτος(:μήπως ο άνθρω­πος τέτοιας δια­γω­γής εξαι­τί­ας της υπερ­βο­λι­κής λύπης του απελ­πι­στεί και τον κατα­πιεί ο διά­βο­λος)» [Β΄Κορ.2,7].

Για­τί, λοι­πόν, στε­νο­χω­ριέ­σαι, άνθρω­πε, για τα άλλα; Αφού, εάν στη λύπη για τις αμαρ­τί­ες, που μόνο γι’ αυτές είναι χρή­σι­μη η λύπη, η υπερ­βο­λή επι­φέ­ρει μεγά­λη ζημία, πολύ περισ­σό­τε­ρο στα άλλα. Για­τί λοι­πόν στε­νο­χω­ρεί­σαι; Διό­τι έχα­σες χρή­μα­τα; Αλλά σκέ­ψου αυτούς που ούτε ψωμί χορ­ταί­νουν και αμέ­σως θα παρη­γο­ρη­θείς. Αλλά και σε κάθε δυστυ­χία μην θρη­νείς αυτά που συμ­βαί­νουν, αλλά να ευχα­ρι­στείς για τις συμ­φο­ρές που δεν συνέ­βη­σαν. Απέ­κτη­σες χρή­μα­τα και τα έχα­σες; Μην δακρύ­σεις για την ζημία, αλλά ευχα­ρί­στη­σε για τον χρό­νο κατά τον οποίο τα είχες ωφε­λη­θεί. Είπε όπως ο Ιώβ: «Εἰ τὰ ἀγαθὰ ἐδεξά­με­θα ἐκ χειρὸς Κυρί­ου, τὰ κακὰ οὐχ ὑποί­σο­μεν;(: Εάν δεχτή­κα­με ευχα­ρί­στως τα αγα­θά από τον Κύριο, τα πικρά δεν θα τα υπο­μεί­νου­με;)» [Ιώβ 2,10]. Μαζί με αυτό δε να σκέ­πτε­σαι και εκεί­νο, ότι και αν έχα­σες χρή­μα­τα, όμως έχεις το σώμα σου υγιές και δεν θρη­νείς μαζί με την πτω­χεία και την ανα­πη­ρία του σώμα­τος. Αλλά υπέ­στη κάποια βλά­βη και το σώμα σου; Δεν είναι όμως αυτός ο βυθός των ανθρω­πί­νων κακών, αλλά στο μέσο της επι­φα­νεί­ας και του βυθού βρί­σκε­σαι ακό­μη. Διό­τι πολ­λοί μαζί με πτω­χεία και σωμα­τι­κή ανα­πη­ρία παλεύ­ουν συγ­χρό­νως και με δαί­μο­νες και περι­πλα­νών­ται σε ερή­μους· άλλοι πάλι υπο­φέ­ρουν άλλα φοβε­ρό­τε­ρα από αυτά. Είθε λοι­πόν να μη συμ­βούν όλα όσα μπο­ρού­με να υπο­μεί­νου­με.

Αυτά λοι­πόν σκε­πτό­με­νος πάν­το­τε, να ανα­λο­γί­ζε­σαι αυτούς που πάσχουν φοβε­ρό­τε­ρα και για κανέ­να από αυτά να μην στε­νο­χω­ριέ­σαι· αλλά όταν αμαρ­τή­σεις, τότε μόνο να στε­νά­ξεις, τότε να δακρύ­σεις· όχι μόνο δεν εμπο­δί­ζω, αλλά μάλ­λον και προ­τρέ­πω· αλλά και τότε με μέτρο, με την σκέ­ψη ότι υπάρ­χει επι­στρο­φή, ότι υπάρ­χει συν­διαλ­λα­γή με τον Θεό. Αλλά βλέ­πεις άλλους να ζουν με πλού­το και ανέ­σεις, ενώ τον εαυ­τό σου με πτω­χεία, και άλλον με φαν­τα­χτε­ρά ενδύ­μα­τα και δόξα; Μην βλέ­πεις όμως μόνο αυτά, αλλά και τα λυπη­ρά που γεν­νών­ται από αυτά. Και στην φτώ­χεια επί­σης όχι μόνο την φτώ­χεια, αλλά να σκέ­πτε­σαι και την γλυ­κύ­τη­τα που προ­έρ­χε­ται από αυτήν. Διό­τι ο πλού­τος το μεν προ­σω­πείο έχει ευχά­ρι­στο, αλλά τα μέσα του είναι τελεί­ως σκο­τει­νά, ενώ η φτώ­χεια το αντί­θε­το. Και εάν φανε­ρώ­σεις την συνεί­δη­ση του καθε­νός, στην μεν ψυχή του φτω­χού θα δεις πολ­λή την άνε­ση και την ελευ­θε­ρία, ενώ στην ψυχή του πλου­σί­ου συγ­χύ­σεις, ταρα­χές, δυσκο­λί­ες. Εάν όμως στε­νο­χω­ριέ­σαι που τον βλέ­πεις να πλου­τί­ζει και εκεί­νος περισ­σό­τε­ρο από εσέ­να να στε­νο­χω­ριέ­ται όταν βλέ­πει αυτόν που είναι πλου­σιό­τε­ρος από εκεί­νον· και όπως εσύ φοβά­σαι αυτόν, έτσι και εκεί­νος άλλον και σε τίπο­τε δεν πλε­ο­νε­κτεί από εσέ­να ως προς αυτό.

Αλλά στε­νο­χω­ριέ­σαι επει­δή βλέ­πεις τον άλλον να είναι άρχον­τας, ενώ εσύ ασή­μαν­τος, κατώ­τε­ρος και από τους πολί­τες που διοι­κούν­ται; Αλλά σκέ­ψου και την ημέ­ρα της αλλα­γής, και πριν από εκεί­νη την ημέ­ρα τους φόβους, τους κιν­δύ­νους, τους κόπους, τις απα­τη­λές κολα­κεί­ες, τις αγρυ­πνί­ες, τις ταλαι­πω­ρί­ες όλες. Και αυτά λέμε σε εκεί­νους που δεν θέλουν να ζουν και να σκέ­πτον­ται βαθύ­τε­ρα· διό­τι, εάν γνω­ρί­σεις αυτό, από άλλα σημαν­τι­κό­τε­ρα μπο­ρού­με να σε παρη­γο­ρή­σου­με· τώρα όμως είναι ανάγ­κη να ομι­λού­με σε εσέ­να για τα χον­δρο­ει­δέ­στε­ρα. Όταν, λοι­πόν, δεις πλού­σιο, σκέ­ψου αυτόν που είναι από εκεί­νον πλου­σιό­τε­ρος και θα δεις αυτόν στην ίδια θλί­ψη με τη δική σου. Μαζί με αυτόν δε πρό­σε­χε και τον πτω­χό­τε­ρο από εσέ­να και πόσοι απε­βί­ω­σαν μέσα σε πεί­να και έχα­σαν τις πατρι­κές τους περιου­σί­ες και ζουν σε φυλα­κή και εύχον­ται κάθε ημέ­ρα να απο­θά­νουν. Διό­τι ούτε η πτω­χεία γεν­νά θλί­ψη, ούτε ευτυ­χία ο πλού­τος, αλλά και το ένα και το άλλο συνή­θως η σκέ­ψη μας το δημιουρ­γεί.

Πρό­σε­χε δε όταν αρχί­ζεις από εκεί­νους που είναι κατώ­τε­ροί σου. Αυτός που καθα­ρί­ζει ακα­θαρ­σί­ες δυσφο­ρεί και υπο­φέ­ρει διό­τι δεν απαλ­λάσ­σε­ται από αυτό το άθλιο και αξιο­κα­τη­γό­ρη­το, όπως νομί­ζει, επάγ­γελ­μα· αλλά αν τον απαλ­λά­ξεις από αυτά και τον κάνεις να κερ­δί­ζει με ευπο­ρία τα προς το ζην, θα δυσφο­ρή­σει πάλι διό­τι δεν έχει περισ­σό­τε­ρα από τα αναγ­καία· και εάν του δώσεις περισ­σό­τε­ρα, θα θελή­σει πάλι να διπλα­σια­στούν αυτά και θα στε­νο­χω­ρη­θεί γι’ αυτά, όχι λιγό­τε­ρο από όσο προ­η­γου­μέ­νως· και εάν του δώσεις διπλά­σια, και εάν του δώσεις τρι­πλά­σια πάλι θα στε­νο­χω­ρη­θεί διό­τι δεν δια­κρί­νε­ται στην πολι­τι­κή· και αν του δώσεις και αυτό, θα θεω­ρή­σει δυστυ­χή τον εαυ­τό του, διό­τι δεν είναι από τους πρώ­τους μετα­ξύ των πολι­τών· αλλά και όταν απο­κτή­σει και αυτήν την τιμή, θα θρη­νή­σει διό­τι δεν διοι­κεί· και όταν γίνει διοι­κη­τής, θα δυσα­να­σχε­τή­σει διό­τι δεν κυβερ­νά έθνος ολό­κλη­ρο· όταν δε κυβερ­νή­σει και έθνος ολό­κλη­ρο, διό­τι δεν εξου­σιά­ζει πολ­λά έθνη· όταν εξου­σιά­σει πολ­λά έθνη, διό­τι δεν τα εξου­σιά­ζει όλα· όταν γίνει υπαρ­χη­γός, θα λυπη­θεί πάλι διό­τι δεν είναι και βασι­λέ­ας· και εάν γίνει βασι­λέ­ας, διό­τι δεν είναι ο μόνος· και αν είναι μόνος, διό­τι δεν βασι­λεύ­ει και στους βαρ­βά­ρους· και εάν βασι­λεύ­σει στους βαρ­βά­ρους, διό­τι δεν βασι­λεύ­ει και σε όλη την οικου­μέ­νη· και εάν βασι­λεύ­σει σε όλη την οικου­μέ­νη, για­τί να μη βασι­λεύ­ει και σε άλλο κόσμο; Και έτσι καθώς προ­χω­ρεί επ’ άπει­ρον ο λογι­σμός, δεν τον αφή­νει ποτέ να σκε­φτεί και να κρί­νει με ορθό τρό­πο.

Είδες πως και αν ακό­μη τον κάνεις από ασή­μαν­το και πτω­χό, βασι­λέα, δεν εξα­φα­νί­ζεις την λύπη εάν προ­η­γου­μέ­νως δεν διορ­θώ­σεις σε αυτόν που αγα­πά την πλε­ο­νε­ξία; Έλα λοι­πόν και θα σου δεί­ξω το αντί­θε­το, ότι δηλα­δή και αν από τα υψη­λά κατα­βι­βά­σεις στα κατώ­τε­ρα αυτόν που έχει σύνε­ση, δεν θα τον ρίξεις σε στε­νο­χώ­ρια και λύπη. Και εάν θέλεις, την ίδια κλί­μα­κα ας κατέ­βου­με και τον υπαρ­χη­γό, με τον λόγο αφού τον κατε­βά­σεις από τον θρό­νο, στέ­ρη­σέ τον από αυτό το αξί­ω­μα. Λοι­πόν καθό­λου δεν θα στε­νο­χω­ρη­θεί αυτός από αυτό, εάν θέλει να κατα­νο­ή­σει αυτά που είπα. Διό­τι δεν θα σκε­φτεί αυτά που του αφαι­ρέ­θη­καν, αλλά αυτά που έχει τώρα, την δόξα δηλα­δή από την εξου­σία που είχε. Κι αν αφαι­ρέ­σεις και αυτήν, θα σκε­φτεί τους απλούς και ασή­μους ανθρώ­πους, οι οποί­οι ποτέ δεν έλα­βαν τέτοια εξου­σία και θα του αρκέ­σει ο πλού­τος του· αν όμως αφαι­ρέ­σεις και αυτόν, θα δει αυτούς που έχουν τα ίσα με αυτόν· αν πάλι αφαι­ρέ­σεις και αυτά και του δώσεις μόνο την αναγ­καία τρο­φή, θα μπο­ρέ­σει να σκε­φθεί αυτούς που ούτε τρο­φή έχουν, αλλά παλεύ­ουν με διαρ­κή πεί­να και κατοι­κούν σε φυλα­κή. Εάν πάλι προ­σθέ­σεις στη φυλα­κή και αυτούς που πάσχουν από ανί­α­τα νοσή­μα­τα, σκε­πτό­με­νος αυτούς που βρί­σκον­ται σε αθε­ρά­πευ­τες δυστυ­χί­ες, θα δει τον εαυ­τό του να είναι καλύ­τε­ρος σε πολ­λά. Και όπως εκεί­νος που καθα­ρί­ζει ακα­θαρ­σί­ες ούτε όταν γίνει βασι­λιάς θα ευθυ­μή­σει, έτσι αυτός ούτε όταν φυλα­κι­στεί, θα στε­νο­χω­ρη­θεί ποτέ.

Άρα δεν είναι ο πλού­τος αιτία ευτυ­χί­ας, ούτε η φτώ­χεια αιτία δυστυ­χί­ας, αλλά η δική μας γνώ­μη και το ότι οι οφθαλ­μοί της ψυχής μας δεν είναι καθα­ροί, ούτε στε­κό­μα­στε κάπου και μένου­με εκεί, αλλά πετού­με απε­ριό­ρι­στα. Και όπως τα μεν υγιή σώμα­τα και αν ακό­μη τρέ­φον­ται μόνο με ψωμί, είναι εύρω­στα και σφρι­γη­λά, ενώ τα φιλά­σθε­να, και αν ακό­μη απο­λαμ­βά­νουν πλού­σια και με ποι­κί­λα φαγη­τά τρά­πε­ζα, τόσο περισ­σό­τε­ρο ασθε­νή γίνον­ται, έτσι συμ­βαί­νει συνή­θως και με την ψυχή· οι μεν μικρό­ψυ­χοι, ούτε με στέμ­μα και απε­ρί­γρα­πτες τιμές μπο­ρούν να είναι εύθυ­μοι, ενώ αυτοί που έχουν σοφία και σύνε­ση και σε φυλα­κή και με αλυ­σί­δες και σε φτώ­χεια απο­λαμ­βά­νουν ευτυ­χία. Ανα­λο­γι­ζό­με­νοι λοι­πόν αυτά, ας βλέ­που­με πάν­το­τε προς αυτούς που βρί­σκον­ται σε χει­ρό­τε­ρη θέση από εμάς.

Βέβαια υπάρ­χει μεν και άλλη παρη­γο­ρία, αλλά είναι πνευ­μα­τι­κή και σοφή και υπερ­βαί­νει την υλο­φρο­σύ­νη των πολ­λών. Ποια είναι αυτή; Ότι τίπο­τε δεν είναι ο πλού­τος, τίπο­τε η φτώ­χεια, τίπο­τε η περι­φρό­νη­ση, τίπο­τε η τιμή, αλλά σε σύν­το­μη διάρ­κεια και στην ονο­μα­σία δια­φέ­ρουν μετα­ξύ τους. Μαζί επί­σης με αυτήν υπάρ­χει και άλλη μεγα­λύ­τε­ρη από αυτήν, το να σκέ­φτε­ται δηλα­δή κανείς τα αγα­θά και τα κακά της μελ­λού­σης ζωής, αυτά που στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα είναι κακά και αυτά που στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα είναι αγα­θά και να παρη­γο­ρεί­ται από εκεί­να. Αλλά επει­δή πολ­λοί από αυτούς, όπως είπα, απέ­χουν πολύ από τους λόγους αυτούς, γι’αυ­τό αναγ­κα­στή­κα­με να χρη­σι­μο­ποι­ή­σου­με και εκεί­νους τους λόγους, για να οδη­γή­σου­με στην ορθή οδό και αυτούς που δέχτη­καν εκεί­να.

Ανα­λο­γι­ζό­με­νοι λοι­πόν όλα αυτά, ας τακτο­ποι­ή­σου­με τον εαυ­τό μας από κάθε πλευ­ρά, και ποτέ δεν θα στε­νο­χω­ρη­θού­με για τις αιφ­νί­διες και απροσ­δό­κη­τες θλί­ψεις. Διό­τι, εάν δού­με πλού­σιους σε μια εικό­να, δεν θα πού­με ότι είναι αξιο­ζή­λευ­τοι, όπως ούτε τους φτω­χούς που εικο­νί­ζον­ται εκεί, θα θεω­ρή­σου­με άθλιους και αξί­ους οίκτου· αν και βέβαια εκεί­νοι οι πλού­σιοι της εικό­νας μένουν περισ­σό­τε­ρο από τους πλού­σιους που ζουν μετα­ξύ μας· διό­τι περισ­σό­τε­ρο διαρ­κεί ο πλού­τος στην εικό­να, παρά στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Διό­τι αυτός μεν που είναι στην εικό­να, πολ­λές φορές έφτα­σε να φαί­νε­ται έτσι και εκα­τό χρό­νια, ενώ αυτός που είναι πλού­σιος στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ορι­σμέ­νες φορές, αφού ούτε έναν χρό­νο δεν από­λαυ­σε τα υπάρ­χον­τά του, γυμνώ­θη­κε από όλα μεμιάς. Ανα­λο­γι­ζό­με­νοι λοι­πόν όλα αυτά, ας περι­τει­χί­σου­με από όλες τις πλευ­ρές την επι­θυ­μία εναν­τί­ον της παρά­λο­γης λύπης, για να ζήσου­με και την παρού­σα ζωή με αλη­θι­νή ηδο­νή και τα μελ­λον­τι­κά αγα­θά να επι­τύ­χου­με, με την χάρη και φιλαν­θρω­πία του Κυρί­ου μας Ιησού Χρι­στού, στον Οποίο ανή­κει η δόξα στους αιώ­νες. Αμήν.

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

επι­μέ­λεια κει­μέ­νου: Ελέ­νη Λιναρ­δά­κη, φιλό­λο­γος

ΠΗΓΕΣ:

• https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in-epistulam-i-ad-corinthios.pdf

• Ιωάν­νου του Χρυ­σο­στό­μου Άπαν­τα τα έργα, Υπό­μνη­μα στην Α΄ προς Κοριν­θί­ους επι­στο­λή, ομι­λία ΛΗ΄, πατε­ρι­κές εκδό­σεις «Γρη­γό­ριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάν­τιον», Θεσ­σα­λο­νί­κη 1980, τόμος 18Α, σελί­δες 548–587.

• Π. Τρεμ­πέ­λα, Η Και­νή Δια­θή­κη με σύν­το­μη ερμη­νεία (από­δο­ση στην κοι­νή νεο­ελ­λη­νι­κή), εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Ο Σωτήρ», έκδο­ση τέταρ­τη, Αθή­να 2014.

• Η Και­νή Δια­θή­κη, Κεί­με­νον και ερμη­νευ­τι­κή από­δο­σις υπό Ιωάν­νου Κολι­τσά­ρα, εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Η Ζωή», έκδο­ση τρια­κο­στή τρί­τη, Αθή­να 2009.

• Η Παλαιά Δια­θή­κη κατά τους εβδο­μή­κον­τα, Κεί­με­νον και σύν­το­μος από­δο­σις του νοή­μα­τος υπό Ιωάν­νου Κολι­τσά­ρα, εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Η Ζωή», έκδο­ση τέταρ­τη, Αθή­να 2005.

• Η Παλαιά Δια­θή­κη μετά Συν­τό­μου Ερμη­νεί­ας, Πανα­γιώ­της Τρεμ­πέ­λας, Αδελ­φό­της Θεο­λό­γων «Ο Σωτήρ», Αθή­να, 1985.

• https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-palaia-diathiki/

• https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-kaini-diathiki/

• Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλ­τή­ριον με σύν­το­μη ερμη­νεία(από­δο­ση στην κοι­νή νεο­ελ­λη­νι­κή), εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Ο Σωτήρ», έκδο­ση τρί­τη, Αθή­να 2016.

• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html

• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh

Απο­μα­γνη­το­φω­νη­μέ­νη ομι­λία μακα­ρι­στού γέρον­τος Αθα­να­σί­ου Μυτι­λη­ναί­ου με θέμα:

«ΠΕΡΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ»

[εκφω­νή­θη­κε στην Ιερά Μονή Κομνη­νεί­ου Λαρί­σης στις 17–8‑1980]

[Β33]

Εάν έπρε­πε, αγα­πη­τοί μου, να ερω­τή­σου­με τι είναι το Ευαγ­γέ­λιον, θα μπο­ρού­σα­με με συν­το­μία να απαν­τή­σου­με: «Η παρά­δο­σις της αλη­θεί­ας». Αλλά τι είναι αλή­θεια; Η αλή­θεια είναι ο Χρι­στός και ο λόγος Του. Όχι ο λόγος Του, αλλά και ο λόγος Του. Διό­τι ο ίδιος είπε: «Ἐγώ εἰμί ἡ ἀλήθεια». Συνε­πώς η αλή­θεια είναι τα λόγια Του. Αλλά η πηγή των λόγων Του είναι ο Ίδιος. Συνε­πώς η πηγή της αλη­θεί­ας είναι το πρό­σω­πό Του.

Επα­νερ­χό­με­νοι λοι­πόν εις την ερώ­τη­ση, εάν θα πρέ­πει να ρωτή­σου­με τι είναι Ευαγ­γέ­λιον, θα απαν­τού­σα­με: «Η Αλή­θεια, η Παρά­δο­σις της αλη­θεί­ας». Δηλα­δή ο Χρι­στός και ο λόγος Του. Αλλ’ όμως πολ­λές φορές, αγα­πη­τοί μου, ξεχνά­με αυτήν την Παρά­δο­σιν της αλη­θεί­ας, που είναι το Ευαγ­γέ­λιον. Ο Από­στο­λος Παύ­λος θα βρε­θεί σε μία πολύ δύσκο­λη θέση, δυσά­ρε­στη, όταν θα γρά­ψει την πρώ­τη προς Κοριν­θί­ους επι­στο­λή του εις την εκκλη­σία της Κορίν­θου και θα τους πει: «Γνω­ρί­ζω δὲ ὑμῖν, ἀδελ­φοί, τὸ εὐαγγέλιον ὃ εὐηγγε­λισάμην ὑμῖν, ὃ καὶ παρελάβετε, ἐν ᾧ καὶ ἑστήκατε, δι᾿ οὗ καὶ σῴζεσθε, τίνι λόγῳ εὐηγγε­λισάμην ὑμῖν εἰ κατέχετε, ἐκτὸς εἰ μὴ εἰκῆ ἐπιστεύσατε. Παρέδωκα γὰρ ὑμῖν ἐν πρώτοις ὃ καὶ παρέλαβον, ὅτι Χριστὸς ἀπέθανεν ὑπὲρ τῶν ἁμαρ­τιῶν ἡμῶν κατὰ τὰς γραφάς, καὶ ὅτι ἐτάφη, καὶ ὅτι ἐγήγερ­ται τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς γραφάς» κ.λπ. Δηλα­δή μερι­κοί Κορίν­θιοι αμφι­σβη­τού­σαν την ανά­στα­σιν των νεκρών.