Ποῖος, ἀγαπητοί μας ἀναγνῶσται, ποῖος δύναται ν’ ἀμφισβητήσῃ τὴν ἀξίαν τῆς Παιδείας;
Όλοι οἱ λαοὶ τοῦ κόσμου ἀπ’ ἀρχαιοτάτης ἐποχῆς ἐξετίμων τὴν Παιδείαν. Μετά τοὺς βωμούς, τοὺς ὁποίους ἀνήγειρον πρὸς λατρείαν τοῦ θείου, ἔκτιζον γυμναστήρια, σχολὰς καὶ ἀκαδημίας, ὅπου συνέρρεαν οἱ νέοι πρὸς ἐκπαίδευσιν. Ὡρισμέναι πόλεις τῆς ἀρχαιότητος διεφημίσθησαν ὡς ἀξιόλογα κέντρα παιδεύσεως.
Ἔξοχοι ῥήτορες καὶ φιλόσοφοι εἵλκυον πλήθη νέων, ποὺ ἐδίψων μόρφωσιν. Εὐγενεῖς γονεῖς, θεωροῦντες τὴν Παιδείαν ὑπὲρ πᾶν ἄλλο ἀγαθόν, ἀνεζήτουν τοὺς καλυτέρους διδασκάλους καὶ ἐδαπάνων ὁλοκλήρους περιουσίας χάριν τῆς μορφώσεως τῶν τέκνων των. Ἡ Ἑλλὰς, περισσότερον ὅλων τῶν ἐθνῶν τοῦ κόσμου, διεκρίνετο διὰ τὸν ἔρωτα πρὸς τὴν Παιδείαν. Αἱ Ἀθῆναι ὑπῆρξαν, ἰδίως κατὰ τὴν ἐποχὴν τοῦ Περικλέους, τὸ ἐκπαιδευτήριον ὅλης τῆς Ἑλλάδος.
Ὁ Περικλῆς ἐκαυχᾶτο διὰ τὴν Παιδείαν τῆς πόλεως. Ὁ Διογένης, χαρακτηρίζων τὴν ἀμάθειαν νέων, οἱ ὁποῖοι παρημέλουν τὴν μόρφωσίν των, ἐνῷ διέθετον ὅλα τὰ ὑλικὰ μέσα, ὠνόμαζε τὸν ἀπαίδευτον πλούσιον χρυσόμαλλον πρόβατον. Ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ διδάσκαλος τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, ἐρωτηθείς κάποτε τί διαφέρουν οἱ πεπαιδευμένοι ἀπὸ τοὺς ἀπαιδεύτους, ἀπήντησε: «Διαφέρουν τόσον, ὅσον οἱ ζῶντες ἀπὸ τοὺς νεκρούς.»
Διὰ τῆς κρίσεως ταύτης ὁ φιλόσοφος ἤθελε νὰ τονίσῃ τὴν ἀξίαν τῆς Παιδείας, διὰ τῆς ὁποίας ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἄξιος τοῦ ὀνόματός του. Διότι, ὅπως λέγει καὶ ὁ ἄλλος μέγας φιλόσοφος τῆς ἀρχαιότητος, ὁ Πλάτων, ὁ ἄνθρωπος, ἐὰν μέν τύχῃ καλῆς φύσεως καὶ ὀρθῆς Παιδείας, γίνεται θειότατον καὶ ἡμερώτατον ζῷον· ἐὰν ὅμως δὲν τύχῃ καλῆς ἀνατροφῆς, γίνεται τὸ ἀγριώτατον ἐξ ὅλων τῶν θηρίων ὅσα φύει ἡ γῆ.
Διὰ τοῦτο λέγει ὁ ἴδιος φιλόσοφος: «Οὐκ ἔστι περί ὅτου ἂν θειοτέρου ἄνθρωπος βουλεύσαι τοῦ ἢ περὶ Παιδείας καὶ αὐτοῦ καὶ τῶν αὐτοῦ οἰκείων.» Δὲν ὑπάρχει, δηλαδή, ἀνώτερον καὶ θειότερον πρᾶγμα τὸ ὁποῖον θὰ ἠδύνατο νὰ σκεφθῇ ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴν Παιδείαν τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ τῶν ἀνθρώπων του.
Τόση εἶναι ἡ ἀξία τῆς Παιδείας, ὥστε ὁ σοφὸς Σολομῶν λέγει ὅτι: «Ἐκεῖνος ποὺ περιφρονεῖ τὴν σοφίαν καὶ τὴν Παιδείαν εἶναι ταλαίπωρος· ἡ ἐλπίς του διὰ τὴν ἐπιτυχίαν τοῦ τελικοῦ σκοποῦ τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι ματαία, οἱ κόποι του εἶναι ἀνωφελεῖς, καὶ τὰ ἔργα του εἶναι ἄχρηστα.» Ἰδοὺ ἐπὶ λέξει ὁ θεόπνευστος λόγος: «Σοφίαν καὶ Παιδείαν ὁ ἐξουθενῶν ταλαίπωρος, καὶ κενὴ ἡ ἐλπὶς αὐτῶν, καὶ οἱ κόποι ἀνόητοι, καὶ ἄχρηστα τὰ ἔργα αὐτῶν.» (Σοφ. Σολ. 3, 11).
Ὄχι μόνον ἡ Γραφὴ καὶ οἱ φιλόσοφοι, ἀλλὰ καὶ ὁ λαὸς, ἐκφράζων τὴν κοινὴν ἀντίληψιν περὶ Παιδείας, λέγει: «Ἄνθρωπος ἀπαίδευτος ξύλον ἀπελέκητον.» Τὸ ρητὸν τοῦτο τῆς λαϊκῆς σοφίας εἶχε γράψει εἰς πινακίδα ὁ καλὸς διδάσκαλος τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου τοῦ χωρίου τῆς ἰδιαιτέρας μου πατρίδος, καὶ τὸ ὑπενθύμιζε συχνὰ εἰς τοὺς ἀμελεῖς μαθητάς.
Ἀλλ’ ἐνῷ περὶ τῆς ἀξίας τῆς Παιδείας οὐδεμία ἀμφισβήτησις ὑπάρχει, ὑπάρχει ὅμως πολλὴ ἀμφισβήτησις, ἀσυμφωνία γνωμῶν, ἔριδες, φιλονεικίαι καὶ μάχαι πεισματώδεις περὶ τοῦ ποία Παιδεία εἶναι ἡ ὀρθή.
Ὁ μελετῶν τὰ συγγράμματα τῶν νεωτέρων παιδαγωγῶν τῶν διαφόρων ἐθνῶν εὑρίσκεται ἐνώπιον πραγματικῆς Βαβυλωνίας γνωμῶν. Διάφοροι κατευθύνσεις τῆς Παιδείας χαράσσονται. Ἕκαστος παιδαγωγός, προκειμένου νὰ διατυπώσῃ τὸν σκοπὸν τῆς Παιδείας καὶ νὰ καθορίσῃ τὰ μέσα πρὸς πραγματοποίησιν τοῦ σκοποῦ, δὲν μένει ἀνεπηρέαστος ἀπὸ τὸ ἐπικρατοῦν πνεῦμα τῆς ἐποχῆς, τὰ ἰδεολογικὰ ρεύματα καὶ τὰς κοσμοθεωρίας, ποὺ ἐπικρατοῦν σήμερον διὰ νὰ σβήσουν αὔριον.
Δυστυχῶς, καὶ εἰς τὸν ἱερὸν χῶρον τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν ἔχουν εἰσπηδήσει ἔξαλλα πνεύματα, ποὺ ἐπιδιώκουν νὰ χρησιμοποιήσουν τὰ παιδιὰ πρὸς σκοποὺς πόρρω ἀπέχοντας τοῦ ἀληθινοῦ σκοποῦ τῆς Παιδείας. Κρημνίζουν τοὺς ὑπάρχοντας βωμούς, ἐξουθενώνουν ἀρχὰς αἰωνίου κύρους, ὑπερασπίζονται μὲτὰ πείσματος, οιήσεως καὶ ὑπερηφανείας τὰ ἰδικά των συστήματα ὡς τὰ μόνα ἐνδεδειγμένα καὶ σωτήρια, καὶ στήνουν τὰ ἰδεολογικὰ των εἴδωλα, τοὺς ἰδικούς των θεούς, πρὸ τῶν ὁποίων πρέπει νὰ κλίνουν γόνυ καὶ νὰ προσφέρουν τὸν λιβανωτὸν των ὅλοι οἱ διδάσκαλοι καὶ καθηγηταί.
Συνεχίζεται…
(ἐπ. Αὐγουστίνος Καντιώτης, ἀπὸ τὸ βιβλίο “ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ“)
Greek