ΚΥΡΙΑΚΗ Λ΄ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ

Ψυχαγωγία

«Ἐν πάσῃ σοφίᾳ διδάσκοντες καὶ νουθετοῦντες ἑαυτοὺς ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς, ἐν χάριτι ᾄδοντες ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ Κυρίῳ» (Κολ. 3,16)

KΟΠΙΑΣΤΙΚΗ, ἀγαπητοί μου, κοπιαστικὴ εἶνε ἡ ζωὴ στὸν κόσμο αὐτόν. Μὲ ἱδρῶτα, μερικὲς δὲ φορὲς καὶ μὲ αἷμα ἀκόμη, βγαίνει τὸ ψωμί. Καὶ παρ ̓ ὅλη τὴν πρόοδο καὶ τὸν πολιτισμὸ τῶν νεωτέρων ἐποχῶν, ποὺ βελτιώνει συνεχῶς τὶς συνθῆκες τοῦ βίου, ὁ κόπος καὶ ὁ ἱδρῶτας δὲν ἔπαυσαν νὰ συνοδεύουν τὴν ἀνθρώπινη ζωή. Κι οὔτε θὰ παύσουν νὰ τὴ συνοδεύουν μέχρι συντελείας τοῦ αἰῶνος. «Ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα» εἶπε ὁ Θεὸς στὴν Εὔα, καὶ «Ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φαγῇ τὸν ἄρτον σου» εἶπε στὸν Ἀδάμ, μετὰ τὴν παρακοὴ καὶ τὴν πτῶσι τους στὸν παράδεισο (Γέν. 3,16,19).

Ἀλλ’ εἶνε ἀλήθεια, ὅτι ἡ καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου δὲν ἀντέχει στην συνεχῆ καταπόνησι. Ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ ὡρισμένα διαλείμματα. Ἔρχονται ὧρες, ποὺ χρειάζεται κάποια ἀναψυχή. Θέλει ὁ ἄνθρωπος νὰ λησμονήσῃ γιὰ λίγο τις δυσκολίες καὶ τὴ θλῖψί του, ν ̓ ἀναπαυθῇ ἀπὸ τὸν κόπο καὶ τὸν ἱδρῶτά του. Θέλει αὐτὸ ποὺ οἱ ἄνθρωποι λένε ψυχαγωγία. Αναγκαία λοιπὸν ἡ ψυχαγωγία.

Ἴσως ὅμως κάποιος ἐρωτήσῃ ̇ Ποιά εἴδη ψυχαγωγίας ὑπάρχουν;

Ψυχαγωγία εἶνε πρῶτα – πρῶτα ἡ διακοπὴ ἀπὸ τὴν κοπιαστικὴ ἐργασία, ἡ ἀνάπαυσις, ἡ ἄνεσις, ἡ χαλάρωσις. Καὶ μόνο αὐτὸ ἂν γίνῃ, καὶ μόνο λίγον ὕπνο ἂν ἀπολαύσῃ ὁ κουρασμένος ἄνθρωπος, φτάνει. Οἱ δυνάμεις του ἀνανεώνονται.

Ψυχαγωγία ἔπειτα εἶνε ἡ ἱκανοποίησις ἀνωτέρων κλίσεων τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Διότι πέρα ἀπὸ τὸ φαγητὸ καὶ τὶς ἄλλες ὑλικὲς ἀνάγκες, ὁ ἄνθρωπος ἔχει καὶ ψυχικὲς ἢ πνευματικὲς ἀνάγκες, ποὺ ζητοῦν ἱκανοποίησι. Τέτοιες ανάγκες εἶνε λ.χ. τὸ ν’ ἀλλάξῃ παραστάσεις καὶ περιβάλλον, τὸ νὰ βγῇ ἕνα περίπατο ἔξω στὴ φύσι, ν’ ἀντικρύσῃ ἕνα τοπίο στην ξηρὰ ἢ στὴ θάλασσα, τὸ νὰ ἔχῃ μιὰ εὐχάριστη συνάντησι ἢ νὰ συμμετάσχῃ σὲ μιὰ συγκέντρωσι ἀνθρώπων ποὺ ἀγαπᾷ, τὸ ν ̓ ἀκούσῃ μιὰ ὁμιλία, τὸ ν’ ἀπολαύσῃ λίγη μουσικὴ ἢ ἕνα μεγαλειῶδες θέαμα, κ.ἄ.. Ὅλα αὐτὰ τοῦ προσφέρουν ἀναψυχή.

Οἱ ψυχολόγοι κατατάσσουν ἀκόμη στὴν ψυχαγωγία καὶ τὴν εὐχάριστη ἀπασχόλησι τῶν δυνάμεών μας, ψυχικῶν καὶ σωματικῶν. Τὸ ν’ ἀσχοληθῇ λ.χ. ὁ ἄνδρας μ’ ἕνα παιχνίδι ἢ ἄθλημα. Τὸ νὰ διαθέσῃ τὸν ἐλεύθερο χρόνο του, ἐρασιτεχνικῶς, στην καλλιέργεια τῆς γῆς, περιποιούμενος ἕνα μικρὸ κῆπο. Τὸ ν’ ἀσχοληθῇ μὲ τὰ οἰκόσιτα ζῷα. Τὸ νὰ ἐπιδοθῇ σὲ κάποια κατασκευή, ἕνα χειροτέχνημα ἢ καλλιτέχνημα (ξυλουργική, ζωγραφική, διάφορες συλλογές, συντηρήσεις πολυτίμων ἀντικειμένων, ἐκ- μάθησι μουσικοῦ ὀργάνου κ.τ.λ.). Ἢ ἡ γυναίκα ν’ ἀσχοληθῇ π.χ. μὲ πλέξιμο, κέντημα, περιποίησι ἀνθοκήπου κ.τ.λ.. Ὅλα αὐτά, μολονότι χρειάζονται κόπο, ἐν τούτοις δὲν κουράζουν. Αντιθέτως, δημιουργοῦν εὐχαρίστησι, εὐθυμία, διασκέδασι.

Καὶ αὐτὰ μὲν λένε οἱ ψυχολόγοι. Ἐμεῖς ὅμως, βλέποντας τὸ θέμα τῆς ψυχαγωγίας ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας μας, θὰ προσθέσουμε κάτι ἀκόμη. Γνωρίζοντας, ὅτι πηγὴ τῆς λύπης καὶ τῆς ἀθυμίας εἶνε ἡ ἁμαρτία, λέμε ὅτι, γιὰ ν’ ἀποφύγῃ κανεὶς τὴ δυσάρεστη αὐτὴ ψυχική κατάστασι, πρέπει κυρίως νὰ μείνῃ μα- κριὰ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Ὅποιος μάλιστα θέλει, ὄχι ἁπλῶς ν ̓ ἀποφύγῃ τὴν ἀθυμία ἀλλὰ καὶ νὰ ψυχαγωγηθῇ ἀληθινά, νὰ αἰσθανθῇ δηλαδὴ χαρὰ καὶ ἀγαλλίασι, αὐτὸς δὲν ἔχει παρὰ νὰ διαθέσῃ χρόνο, χρῆμα καὶ δυνάμεις γιά τό Θεό, γιὰ τὴν ἀγάπη καὶ ἐξυπηρέτησι τοῦ πλησίον. Ἡ χαρὰ αὐτῆς τῆς προσφορᾶς διώχνει κάθε κατήφεια και μελαγχολία.

Ἀπὸ ὅσα προηγήθηκαν βλέπουμε ὅτι, λέγοντας ψυχαγωγία, δὲν ἐννοοῦμε τὴν κατάστασι ἐκείνη, ὅπου ὁ ἄνθρωπος χάνει τὸν ἔλεγχο τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ κάνει πράγματα παράλογα, βλαβερά, ἁμαρτωλά. Ἐννοοῦμε γαλήνη τῆς ψυχῆς, ἀνανέωσι τῶν δυνάμεων, εὐπρεπῆ χαρά, πνευματική τόνωσι.

* * *

Μετὰ ἀπ’ αὐτὰ ἂς δοῦμε τώρα καὶ μὲ ποιούς συγκεκριμένους τρόπους, σύμφωνα μὲ τὴν ἁγία Γραφὴ καὶ τοὺς πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, μπορεῖ ἕνας χριστιανὸς νὰ ψυχαγωγηθῇ σήμερα.

Ὁ πρῶτος καὶ ἁπλούστερος τρόπος εἶνε ἡ παῦσις ἀπὸ τὴν ἐργασία καὶ ἡ ἀνάπαυσις ἀπὸ τὸν κόπο. Όλοι γνωρίζουμε, ὅτι ὁ Θεός, ἀφοῦ μέσα σὲ ἕξι ἡμέρες ὡλοκλήρωσε τὴ δημιουργία τοῦ κόσμου, τὴν ἑβδόμη ἡμέρα σταμάτησε νὰ δημιουργῇ. «Καὶ εὐλόγησεν ὁ Θεὸς τὴν ἡμέραν τὴν ἑβδόμην καὶ ἡγίασεν αὐτήν» (Γέν. 2,3). Σταμάτησε ὁ Θεός· ἄρα καὶ ὁ ἄνθρωπος πρέπει κάθε Κυριακὴ νὰ σταματᾷ τὴν ἐργασία του καὶ ν’ ἀναπαύεται. Καὶ ὄχι μόνο μία μέρα τὴν ἑβδομάδα, ἀλλὰ σὲ εἰδικὲς περιπτώσεις καὶ γιὰ περισσότερες ἡμέρες εἶνε ἀναγκαία ἡ ἀνάπαυσις. Ὁ Χριστὸς κάποτε, ὅταν οἱ μαθηταί του εἶχαν κουραστῆ πάρα πολύ ἀπὸ τὸ πλῆθος τοῦ κόσμου, ποὺ δὲν τοὺς ἄφηνε ἐλεύθερο χρόνο οὔτε γιὰ φαγητό, εἶπε· «Δεῦτε ὑμεῖς αὐτοὶ κατ’ ἰδίαν εἰς ἔρημον τόπον, καὶ ἀνα- παύεσθε ὀλίγον» (Μαρκ. 6,31).

Ἄλλες εὐκαιρίες ψυχαγωγίας δημιουργοῦν οἱ ἑορτὲς ἢ τὰ διάφορα ἑορταστικά γεγονότα. Ὁ Χριστός, ὁ ἐνανθρωπήσας Θεός, ὅταν τὸν κάλε- σαν στο γάμο τῆς Κανά (Ἰωάν. 2,1-11), ὅπου ἔκαναν καὶ τραπέζι γιὰ νὰ χαροῦν τὸ σπουδαῖο αὐτὸ οἰκογενειακό γεγονός, ὄχι μόνο πῆγε μαζί μὲ τὴ μητέρα του τὴν Παναγία καὶ τοὺς μαθητάς του, ἀλλὰ καὶ ἔκανε ἐκεῖ τὸ πρῶτο του θαῦμα βλέποντας ὅτι τοὺς ἔλειψε το κρασί, μετέβαλε σὲ κρασὶ τὸ νερό. Μία ἑορτὴ γιὰ κάποιο σπουδαῖο οἰκογενειακὸ ἢ ἐκκλησιαστικὸ ἢ ἐθνικὸ γεγονός, ποὺ πανηγυρίζεται μὲ ὕμνους, εὐχές, τραπέζι, μὲ μετρημένη χρῆσι τοῦ οἴνου χωρὶς οἱ πανηγυρισταὶ νὰ φθάνουν στὰ ἔκτροπα τῆς μέθης, μὲ συναντήσεις, ἐπισκέψεις, ὠφέλιμη συναναστροφή, με μουσικὴ καὶ χορὸ μέσα στὰ ὅρια τῆς σεμνότητος καὶ τῶν ἑλληνορθοδόξων παραδόσεων, εἶνε τρόπος ψυχαγωγίας.

Σημαντικό μέρος στην ψυχαγωγία ἔχει ἡ μουσική καὶ ὁ χορός. Ἡ Π. Διαθήκη χρησιμοποιοῦσε τὰ μουσικὰ ὄργανα καὶ μέσα στὴ λατρεία. Στην Κ. Διαθήκη βέβαια, ποὺ ἔχουμε τὴν τελεία πνευματικὴ λατρεία, τὰ ὄργανα στὸ ναὸ δὲν ταιριάζουν. Ἀλλὰ καὶ ἐκτὸς ναοῦ, στὰ σπίτια καὶ στὶς ἑορτές, ἡ χρῆσι τῆς μουσικῆς καὶ τοῦ χοροῦ ῥυθμίζεται ἀναλόγως τοῦ ὕψους τῆς πνευματικότητός μας. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στὸ ἔργο του Χρηστοήθεια τῶν χριστιανῶν θέλει τὰ ἤθη τῶν χριστιανῶν νὰ εἶνε ἀμόλυντα καὶ προτρέπει, νὰ μὴ χρησιμοποιοῦνται τὰ συνηθισμένα κοσμικά ψυχαγωγικὰ μέσα, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ τὰ μουσικὰ ὄργανα.

Καμμιὰ φορὰ κ ̓ ἕνα παιχνίδι εἶνε τρόπος ψυχαγωγίας. Δὲν ἐννοοῦμε βεβαίως τὰ τυχερά παιχνίδια, μέ τά χαρτιὰ καὶ τὰ ζάρια, ποὺ ἀπαγορεύονται ἀπὸ τοὺς ἱ. κανόνας (βλ. ΜΒ’ καὶ ΜΓ’ Αποστ.), ἢ τὰ ἀνθρωποκτόνα μερικὲς φορὲς παιχνίδια τῆς ρουλέττας. Οὔτε τὰ ἀθλητικά ἐ- κεῖνα παιχνίδια ποὺ ἐξάπτουν τὸ φανατισμό. Εν- νοοῦμε ἄλλα παιχνίδια, ἐπιτραπέζια ἢ ἀθλητικά, σὰν ἐκεῖνα ποὺ συνήθιζαν οἱ νέοι τῆς πατρίδος μας λ.χ. τὸν καιρὸ τοῦ Κολοκοτρώνη (λιθάρι, τρέξιμο, πήδημα κ.ἄ.). Τὰ παιχνίδια ἐκεῖνα ἦταν ἐν μέρει στρατιωτικὰ γυμνάσια, ἐξάσκησι καὶ ἑτοιμασία γιὰ κάποιο ἐθνικὸ προσκλητήριο. Ἀλλὰ καὶ ἀνεξαρτήτως αὐτοῦ, χρειάζεται ποῦ καὶ ποῦ τὸ παιχνίδι, ἀκόμη καὶ στοὺς μεγάλους. Αὐτὸ δείχνει τὸ παράδειγμα τοῦ Μεγάλου Αντωνίου, ποὺ ἔπαιζε κάποτε μὲ τοὺς ὑποτακτικούς του, κι ὅταν κάποιος κυνηγός περαστικὸς ἀπ ̓ ἐκεῖ σκανδαλίσθηκε, ὁ ὅσιος πατὴρ τοῦ εἶπε· Μὴ σκανδαλίζεσαι, διότι ἂν τεντώνῃς διαρκῶς τὴ χορδὴ τοῦ τόξου σου, κάποια στιγμὴ θὰ σπάσῃ· ὅπως λοιπὸν τὸ τόξο, ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος κάποια στιγμὴ ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ χαλάρωσε (βλ. Γεροντικόν, ἔκδ. «Απ. Βαρνάβας», σελ. 9).

* * *

Ἡ ψυχαγωγία δυστυχῶς σήμερα καταντᾷ πολλὲς φορὲς σὲ ψυχοκτονία, σὲ θάνατο δηλαδὴ τῆς ψυχῆς. Θέλετε ἀποδείξεις; Ιδού μερικές μό- νο ἐκκωφαντικοὶ θόρυβοι, ἔντονοι ρυθμοί, ἐρεθιστικές γεύσεις, ταινίες τρόμου, θεάματα φθοροποιά, συναναστροφές βλαβερές, οινοπνευματώδη ποτά, ναρκωτικὲς οὐσίες, ἐκτυφλωτικὰ φῶτα, δαιμονιώδεις ταχύτητες, καλλυντικὰ ἀνθυγιεινά, ἔξοδα παράλογα… Τὶς ἡμέρες δὲ τῶν ἀπόκρεω, μὲ τὰ καρναβαλικὰ ὄργια, τοὺς τρελλούς χορούς, τις μεταμφιέσεις, τὴ μέθη, τὴν ἀνηθικότητα καὶ ὅλη τὴν ἀσέβεια σὲ περίοδο μάλιστα κατανύξε ως καὶ μετανοίας, ἡ ψυχαγωγία καταντᾷ εἰδωλολατρία, ποὺ παροργίζει τὸ Θεὸ κατὰ τῶν λεγομένων χριστιανῶν. Ἔτσι ἐπαναλαμβάνεται ἐκεῖνο ποὺ ἔπαθαν κάποτε καὶ οἱ Ἰσραηλῖτες ὅταν, γιὰ μικρὸ διάστημα, παρασύρθηκαν στὴν εἰδωλολατρία· «Ἐκάθισεν ὁ λαὸς φαγεῖν καὶ πιεῖν καὶ ἀνέστησαν παίζειν» (Εξ. 32,6). Μιμήθηκαν, δηλαδή, τὸν τρόπο διασκεδάσεως καὶ «ψυχαγωγίας» τῶν ἄλλων λαῶν, ποὺ τοὺς περιέβαλλαν. Στρώθηκαν στο φαγοπότι, καὶ ὕστερα «ἀνέστη σαν παίζειν», ἄρχισαν τὰ παιχνίδια. Τὸ δὲ «παί ζειν», ὅπως ἐξηγοῦν οἱ ἑρμηνευταί, σημαίνει πορνεύειν. Πῆγαν για ψυχαγωγία καὶ κατέληξαν στὴν αἰσχρὰ ἁμαρτία.

Αγαπητοί μου!

Τρόπο ψυχαγωγίας γιὰ ἕνα χριστιανὸ ὑποδεικνύει καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος μὲ τὰ λόγια «…Διδάσκοντες καὶ νουθετοῦντες ἑαυτοὺς ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς, ἐν ἐν χάριτι ᾄδοντες ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ Κυρίῳ» (Κολ. 3,16). Τὸ νὰ ψάλλουμε στὸ ναὸ ψαλμοὺς ἀπὸ τὸ θεόπνευστο Ψαλτήρι τῆς Π. Διαθήκης καὶ τροπάρια ἀπὸ τὴν ἄφθαστη ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, καὶ τὸ νὰ λέμε ἐκτὸς τοῦ ναοῦ πνευματικές ᾠδές, τραγούδια δηλαδὴ ποὺ πλησιάζουν μὲ τὰ λόγια καὶ τὴ μελῳδία τους τὴν γεμάτη ἀπὸ χάρι ἀτμόσφαιρα τοῦ Θεοῦ, ἰδού ἡ καλύτερη ψυχαγωγία σὲ ὥρα ποὺ βρισκόμεθα σὲ εὐχάριστη ψυχικὴ διάθεσι. Σὲ τέτοιες ὧρες ἡ Γραφὴ συνιστᾷ ἐπίσης «Εὐθυμεῖ τις; ψαλλέτω» (Ἰακ. 5,13). Τέλος ἕνας ἅγιος, ποὺ ἔζησε πιὸ κοντὰ στὰ δικά μας χρόνια, ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, μιλώντας στὶς Διδαχές του γιὰ τὸν τρόπο ἑορτα σμοῦ τῶν οἰκογενειακῶν ἑορτῶν συμβουλεύει

«Ἐκείνην τὴν ἡμέραν, ὁποὺ εἶνε ὁ ἅγιος τοῦ παιδιοῦ σου, ἂν θέλῃς νὰ κάμῃς κούρμπανο (= ἑορταστικὸ τραπέζι, συμπόσιο) νὰ ἑορτάσῃς τὸν ἅγιον, πῶς πρέπει νὰ κάμῃς, ἐγὼ σὲ λέγω. Γίνεται τὸ κούρμπανο θεϊκόν, γίνεται καὶ διαβολικόν. Θεϊκὸν κούρμπανο εἶνε· τώρα θέλεις νὰ δώσῃς τρία γρόσια νὰ πάρῃς ἕνα πρόβατο· δόσε τὸ ἕνα γρόσι τοῦ παπᾶ σου νὰ σοῦ διαβάσῃ τόσες λειτουργίες, τὸ ἄλλο γρόσι πάρε κερί, λιβάνι καὶ λάδι καὶ σῦρ’ τα εἰς τὴν ἐκκλησίαν νὰ τὰ κάψουν ἐμπρὸς εἰς τὸν ἅγιον, καὶ τὸ ἄλλο γρόσι μοίρασέ το μὲ τὸ χέρι σου κρυφὰ ἐλεημοσύνην, νὰ μὴ σὲ ξεύρῃ κανένας. Αὐτὸ εἶνε τὸ θεϊκὸ κούρμπανο. Καὶ νὰ διαβάσῃς τὸ συναξάρι τοῦ ἁγίου νὰ ἀκούῃ τὸ παιδί σου. Καὶ νὰ τοῦ εἰπῇς· Ἀκούεις, παιδί μου, τί ἔκαμνεν ὁ ἅγιός σου; ἔτσι νὰ κάμῃς καὶ σύ. Ἀκούοντας τὸ παιδίον τέτοια θαύματα ζηλεύει καὶ λέγει· Αχ, πότε νὰ γίνω καὶ ἐγὼ ὡσὰν τὸν ἅγιόν μου! Διαβολικὸν κούρμπανο εἶνε νὰ πάρῃς ἕνα πρόβατο, νὰ τὸ μαγειρέψῃς καὶ νὰ κράξῃς τοὺς φίλους σου, τοὺς συγγενεῖς σου, νὰ τρώγετε, νὰ πίνετε, νὰ μεθᾶτε, νὰ ξερνᾶτε ὡσὰν τοὺς σκύλους. Αὐτὸ εἶνε τὸ διαβολικὸν κούρμπανο… Ἡ εὐγενία σας ποῖον θέλετε καλύτερα, τὸ θεϊκὸν ἢ τὸ διαβολικὸν κούρμπανο; Τὸ θεϊκὸν λοιπὸν ἂν θέλετε, ἔτσι νὰ τὸ κάμνετε» (βλ. βιβλίο μας Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ἀθῆναι 1997, σελ. 244-246).

Ἂς ἀκούσουμε τὸν ἅγιο Κοσμᾶ, ποὺ τὸ κήρυγμά του ἀνέστησε τὸ γένος μας. Ἔτσι καὶ τὴν ὥρα τῆς ψυχαγωγίας δὲν θ ̓ ἁμαρτάνουμε, ἀλλὰ θὰ δοξάζουμε τὸν Θεό.