ΚΥΡΙΑΚΗ ΛΒ΄ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ

«Πιστὸς ὁ λόγος καὶ πάσης ἀποδοχῆς ἄξιος· εἰς τοῦτο γὰρ καὶ κοπιῶμεν καὶ ὀνειδιζόμεθα, ὅτι ἠλπίκαμεν ἐπὶ Θεῷ ζῶντι, ὅς ἐστι σωτὴρ πάντων ἀνθρώπων, μάλιστα πιστῶν (: Το ότι οι αγώνες της ευσεβούς και αγίας ζωής μάς ωφελούν και στη ζωή αυτή και στη μελλοντική είναι λόγος αξιόπιστος και άξιος να τον αποδεχθεί κανείς με όλη του την καρδιά. Κι επειδή ο λόγος αυτός είναι αξιόπιστος, γι’ αυτό ακριβώς κι εμείς υπομένουμε κόπους και δεχόμαστε ονειδισμούς ότι είμαστε δήθεν ανόητοι, επειδή έχουμε στηρίξει τις ελπίδες μας στον ζωντανό Θεό. Αυτός είναι ο σωτήρας όλων των ανθρώπων, τους οποίους συντηρεί με την πρόνοιά Του, προπαντός όμως των πιστών, τους οποίους σώζει από τον αιώνιο θάνατο)»[Α΄Τιμ. 4,9-10].

Ο Παύλος κακολογούνταν και εσύ στενοχωριέσαι; Ο Παύλος κοπίαζε και εσύ θέλεις να ζεις με απολαύσεις; Αλλά δεν θα μπορούσε εκείνος να επιτύχει τόσα αγαθά επιδιδόμενος στις απολαύσεις. Γιατί, αν τα κοσμικά πράγματα, που είναι πρόσκαιρα και φθαρτά, δεν αποκτούνται ποτέ από τους ανθρώπους χωρίς κόπους και ιδρώτες, πολύ περισσότερο τα πνευματικά. «Ναι», λέγει ίσως κάποιος, «αλλά πολλοί συχνά τα απέκτησαν από κληρονομιά». Αλλά κι αν αυτά αποκτούνται έτσι, η προσπάθεια να τα φυλάξεις και να τα διασώσεις δεν είναι χωρίς κόπους, αλλά πρέπει να κοπιάζεις και να ταλαιπωρείσαι όχι λιγότερο από εκείνους που τα απέκτησαν. Και δεν λέγω βέβαια ότι πολλοί αν και κοπίασαν πολύ και ταλαιπωρήθηκαν, διαψεύστηκαν οι ελπίδες τους στην είσοδο του λιμανιού, γιατί έπνευσε κάποιος άνεμος με ορμή, προξενώντας το ναυάγιο των καλών αυτών ελπίδων.

Σε μας όμως δεν συμβαίνει τίποτε παρόμοιο· γιατί ο Θεός είναι Εκείνος που μας έδωσε τις υποσχέσεις και «ἡ δὲ ἐλπὶς οὐ καταισχύνει(:η ελπίδα αυτή δεν ντροπιάζει και δεν διαψεύδει αυτόν που την έχει)» [Ρωμ.5,5]. Ή δεν γνωρίζετε και εσείς, ότι από εκείνους που καταγίνονται με τα βιοτικά πράγματα, πόσοι δεν απόλαυσαν τους καρπούς, αν και κατέβαλαν μύριους κόπους, ή επειδή πολλές φορές τους πήρε ο θάνατος πριν από την ώρα τους, ή επειδή συνέβη κάποια μεταβολή των πραγμάτων ή επειδή έπεσε αρρώστια ή επειδή τους επιτέθηκαν συκοφάντες, ή και κάποια άλλη αιτία(γιατί πολλά είναι τα ανθρώπινα), που τους οδήγησε εκεί με άδεια χέρια;

«Τι λοιπόν», θα αναρωτηθεί ίσως κάποιος, «δεν βλέπεις εκείνους που πέτυχαν, εκείνους που απέκτησαν μεγάλα αγαθά με λίγους κόπους;». Ποια «αγαθά»; Χρήματα και σπίτια, και πλέθρα γης τόσα και τόσα, και κοπάδια από δούλους, και κιλά από χρυσό και άργυρο; Αυτά λες «αγαθά», και δεν σκεπάζεις το πρόσωπό σου, ούτε κρύβεσαι από ντροπή, που, ενώ είσαι άνθρωπος και έχεις λάβει εντολή να φιλοσοφείς για τον ουρανό, εσύ και χάσκεις προς τα γήινα πράγματα, και ονομάζεις αγαθά εκείνα που είναι εντελώς ανάξια λόγου; Αν είναι αυτά αγαθά, τότε πρέπει οπωσδήποτε να ονομάζουμε αγαθούς και εκείνους που τα απέκτησαν· γιατί πώς δεν είναι αγαθός εκείνος που κατέχει κάποιο αγαθό; Τι λοιπόν; Πες μου. Όταν αυτοί που τα απέκτησαν είναι πλεονέκτες και άρπαγες, θα τους ονομάσουμε «αγαθούς»; Γιατί, αν ο πλούτος είναι αγαθό, και μαζεύεται από πλεονεξία, όσο αυξάνεται τόσο περισσότερο «αγαθό» θεωρείται ότι θα κάνει αυτόν που τον έχει. Άρα λοιπόν είναι αγαθός ο πλεονέκτης; Αν όμως είναι αγαθός ο πλούτος και αυξάνεται από πλεονεξία, όσο πιο πλεονέκτης είσαι, τόσο πιο αγαθός θα είσαι…

Είδες την αντίθεση; «Αλλά», λέγει, «αν δεν είσαι πλεονέκτης;». Και πώς είναι δυνατό αυτό να γίνει; Γιατί το πάθος είναι καταστρεπτικό και δεν είναι δυνατό, δεν είναι δυνατό να πλουτίζει κανείς χωρίς να αδικεί. Αυτό το δήλωσε ο Χριστός, λέγοντας: «Ποιήσατε ἑαυτοῖς φίλους ἐκ τοῦ μαμωνᾶ τῆς ἀδικίας(:Κάντε λοιπόν κι εσείς φίλους απ’ τον άδικο πλούτο ευεργετώντας με φιλανθρωπίες τους συνανθρώπους σας, ώστε όταν πεθάνετε, να σας υποδεχθούν οι φίλοι σας αυτοί στις αιώνιες σκηνές του παραδείσου)» [Λουκά 16,9]. «Τι λοιπόν», λέγει ίσως, «αν λάβει την κληρονομιά από τον πατέρα του;». Πήρε αυτά που μαζεύτηκαν με αδικία. Γιατί δεν ήταν βέβαια ο πρόγονος εκείνου από του Αδάμ πλούσιος, αλλά πολλοί άλλοι είναι φυσικό να γεννήθηκαν πριν από εκείνον· έπειτα ανάμεσα στους πολλούς βρέθηκε κάποιος που με αδικίες πήρε εκείνα που ανήκαν στους άλλους και τα καρπούνταν. «Τι λοιπόν», λέγει, «ο Αβραάμ είχε άδικο πλούτο; Τι επίσης ο Ιώβ, ο άμεμπτος, ο δίκαιος, ο αληθινός, ο θεοσεβής, ο οποίος απείχε από κάθε πονηρό πράγμα;». Ο πλούτος εκείνων δεν αποτελούνταν από χρυσό και άργυρο, ούτε από οικοδομήματα, αλλά από κτήνη· άλλωστε αυτός ήταν και θεόπλουτος. Το ότι ο πλούτος του αποτελούνταν από ζώα είναι φανερό και από εκείνο· αναγράφοντας, εκείνος που έγραψε το βιβλίο, εκείνα που συνέβησαν σε εκείνον τον μακάριο, και λέγοντας ότι του ψόφησαν καμήλες και άλογα θηλυκά και όνοι, δεν είπε ότι ήρθαν και του άρπαξαν θησαυρούς από χρυσάφι. Εξάλλου και ο Αβραάμ ήταν πλούσιος· αλλά σε υπηρέτες. «Τι λοιπόν; Δεν τους αγόρασε αυτούς;». Καθόλου. Γι΄αυτό η Γραφή είπε ότι οι τριακόσιοι δεκαοκτώ ήταν γεννημένοι στο σπίτι του. Είχε και πρόβατα και βόδια. «Από πού λοιπόν έστειλε χρυσάφι στη Ρεβέκκα;» Έλαβε δώρα από την Αίγυπτο, χωρίς βία και χωρίς να αδικήσει.

Πες μου λοιπόν, εσύ από πού πλουτίζεις; Από ποιον τα πήρες; Και ο άλλος από πού; «Από τον παππού του», λέγει, «από τον πατέρα του». Θα μπορέσεις λοιπόν, ανεβαίνοντας πολύ μακριά στο γενεαλογικό δένδρο, να αποδείξεις ότι η απόκτηση είναι δίκαιη; Μα δεν θα μπορέσεις, αλλά αναγκαστικά η αρχή και η ρίζα τους είναι από κάποια αδικία. Από πού; Γιατί ο Θεός από την αρχή δεν έκαμε τον ένα πλούσιο και τον άλλο φτωχό· ούτε οδήγησε και έδειξε στον ένα πολλούς θησαυρούς χρυσού, ενώ τον άλλον του στέρησε την έρευνα, αλλά η ίδια γη ανήκε σε όλους. Από πού λοιπόν, ενώ είναι κοινή, εσύ έχεις πλέθρα τόσα και τόσα, ενώ ο πλησίον σου ούτε σπιθαμή γης; «Ο πατέρας μου», λέγει, «μου τα παρέδωσε». Και εκείνος από ποιον τα πήρε; «Από τους προγόνους του». Αλλά οπωσδήποτε είσαι αναγκασμένος να προχωρήσεις προς τα επάνω για να βρεις την αρχή. Έγινε πλούσιος ο Ιακώβ, αλλά έλαβε τον μισθό των κόπων του. Πλην όμως δεν τα εξετάζω αυτά λεπτομερώς. Ας πούμε πως είναι ο πλούτος δίκαιος και απαλλαγμένος από κάθε αρπαγή· γιατί δεν είσαι εσύ υπεύθυνος για εκείνα που ο πατέρας σου έδειξε πλεονεξία· κατέχεις λοιπόν εκείνα που προέρχονται από αρπαγή, αλλά δεν άρπαξες εσύ.

Πλην όμως ας δεχθούμε ότι ούτε εκείνος τα άρπαξε, αλλά κάπου από τη γη ανέβλυσε ο χρυσός που κατέχει. Τι λοιπόν; Και γι΄αυτό είναι αγαθός ο πλούτος; Καθόλου. «Αλλά ούτε πονηρός», λέγει. Εάν δεν προέρχεται από πλεονεξία, δεν είναι πονηρός, εάν προσφέρεται σε εκείνους που τον έχουν ανάγκη· εάν όμως δεν δίνεται, είναι πονηρός και επίβουλος. «Ως το σημείο που δεν κάνει κακό», λέγει, «δεν είναι κακός, έστω κι αν δεν κάνει καλό». Σωστά· αυτό δεν είναι κακό, να κατέχεις δηλαδή μόνος εσύ τα αγαθά του Κυρίου, μόνος να απολαμβάνεις τα κοινά αγαθά; Ή μήπως δεν είναι του Θεού η γη και το πλήρωμα αυτής; Αν λοιπόν τα δικά μας είναι του κοινού Κυρίου, άρα είναι και των συνδούλων μας· γιατί του Κυρίου όλα είναι κοινά. Ή μήπως δεν βλέπουμε και στα μεγάλα σπίτια να είναι ρυθμισμένα αυτά έτσι; Όπως σε όλους δίνεται εξίσου η ίδια μερίδα τροφής, γιατί βγαίνει από τους θησαυρούς του κυρίου· η οικία του κυρίου είναι ελεύθερη για όλους. Κοινά είναι όλα τα βασιλικά, οι πόλεις, οι αγορές· οι περίπατοι σε όλους είναι κοινοί κι όλοι μετέχουμε εξίσου. Πρόσεχε, σε παρακαλώ, οικονομία Θεού· έκαμε μερικά να είναι κοινά, για να καταντραπεί το ανθρώπινο γένος από εκείνα, όπως τον αέρα, τον ήλιο, το νερό, τη γη, τον ουρανό, τη θάλασσα, το φως, τα αστέρια, και όλα τα μοιράζει εξίσου σαν σε αδελφούς· σε όλους έδωσε τα ίδια μάτια, το ίδιο σώμα, την ίδια ψυχή, όμοια την κατασκευή σε όλους, από γη όλα, και από έναν άνδρα όλους, στην ίδια οικία όλους. Και τίποτε από όλα αυτά δεν μας έκαμε να ντραπούμε.

Έκαμε και άλλα κοινά, όπως λουτρά, πόλεις, αγορές, περιπάτους. Και παρατήρησε πως στα κοινά δεν υπάρχει καμία διαμάχη, αλλά όλα είναι ειρηνικά. Όταν όμως κάποιος επιχειρήσει να αποσπάσει κάτι και να το κάνει δικό του, τότε αρχίζει η φιλονικία, σαν να αγανακτεί η ίδια η φύση· και ενώ ο Θεός μας συνενώνει από παντού, εμείς φιλονικούμε για να διαιρούμε τους εαυτούς μας και να τους αποσπούμε, προσπαθώντας να τα κάνουμε δικά μας όλα και να λέμε «το δικό σου» και «το δικό μου», αυτήν την ψυχρή λέξη· γιατί τότε δημιουργείται μάχη, τότε υπάρχει αηδία. Όπου δεν υπάρχει αυτό, ούτε μάχη γεννιέται, ούτε φιλονικία. Ώστε κλήρος μας πολύ περισσότερο είναι αυτό παρά εκείνο, και είναι αυτό η φύση μας. Γιατί κανένας δεν δικάζεται ποτέ για την αγορά; Άραγε όχι επειδή είναι κοινή όλων; Για σπίτια βλέπουμε όλους να δικάζονται, για χρήματα το ίδιο. Και τα αναγκαία βέβαια είναι μπροστά μας κοινά, εμείς όμως δεν φυλάσσουμε το κοινό ούτε στο ελάχιστο. Και όμως γι΄αυτό εκείνα μας τα έδωσε κοινά, για να διδαχθούμε από εκείνα, και αυτά να τα έχουμε κοινά, αλλά εμείς ούτε έτσι διδασκόμαστε.

Αλλά, πράγμα που είπα, πώς είναι δυνατό να είναι αγαθός αυτός που έχει τον πλούτο; Δεν είναι δυνατόν αυτό, αλλά είναι αγαθός εάν τον μεταδώσει σε άλλους. Όταν δεν έχει, τότε είναι αγαθός· όταν δώσει τον πλούτο σε άλλους, τότε είναι αγαθός· ως την στιγμή που τον έχει, δεν μπορεί να είναι αγαθός. Αυτό λοιπόν είναι αγαθό, που όταν το κατέχουμε μας δείχνει πονηρούς, ενώ η απόκτησή του μας κάνει αγαθούς. Άρα δεν είναι αγαθό το να έχεις χρήματα, αλλά το να μην έχεις, σε κάνει να φαίνεσαι αγαθός. Επομένως ο πλούτος δεν είναι αγαθό. Αν πάλι μπορείς να πάρεις, αλλά δεν παίρνεις, πάλι αγαθός είσαι. Αν λοιπόν τον έχουμε τον πλούτο και τον μεταδίδουμε στους άλλους ή μας δίδεται και δεν τον παίρνουμε, τότε είμαστε αγαθοί· αν τον πάρουμε ή τον αποκτήσουμε, δεν είμαστε αγαθοί· πώς είναι δυνατό να γίνει αγαθό ο πλούτος; Μην τον ονομάζεις λοιπόν αγαθό. Γι΄αυτό δεν τον έχεις, επειδή τον θεωρείς αγαθό, επειδή είσαι κυριευμένος από αυτόν. Καθάρισε τη διάνοιά σου, έχε ορθή την κρίση, και τότε θα γίνεις αγαθός· μάθε ποια είναι τα πραγματικά αγαθά. Ποια είναι λοιπόν αυτά; Η αρετή, η φιλανθρωπία· αυτά είναι αγαθά, όχι εκείνος. Σύμφωνα με αυτόν τον κανόνα, εάν είσαι ελεήμονας, όσο πιο πολύ είσαι, τόσο πιο αγαθός είσαι· και είσαι και θεωρείσαι· αν όμως είσαι πλούσιος, καθόλου δεν είσαι αγαθός.

Τέτοιοι λοιπόν αγαθοί ας γίνουμε, ώστε και για να είμαστε πραγματικά αγαθοί, και για να επιτύχουμε τα μελλοντικά αγαθά με τη βοήθεια του Ιησού Χριστού, μαζί με τον Οποίο στον Πατέρα και συγχρόνως και στο Άγιο Πνεύμα ανήκει η δόξα, η δύναμη και η τιμή, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ΟΜΙΛΙΑ ΙΓ΄

«Παράγγελλε ταῦτα καὶ δίδασκε. μηδείς σου τῆς νεότητος καταφρονείτω, ἀλλὰ τύπος γίνου τῶν πιστῶν ἐν λόγῳ, ἐν ἀναστροφῇ, ἐν ἀγάπῃ, ἐν πνεύματι, ἐν πίστει, ἐν ἁγνείᾳ. ἕως ἔρχομαι πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει, τῇ παρακλήσει, τῇ διδασκαλίᾳ. μὴ ἀμέλει τοῦ ἐν σοὶ χαρίσματος, ὃ ἐδόθη σοι διὰ προφητείας μετὰ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ πρεσβυτερίου (:Με το κύρος και την εξουσία του αξιώματός σου να προτρέπεις και να διδάσκεις αυτά που σου γράφω. Παρά τη νεότητά σου να έχεις ζωή συνετού και ενάρετου γέροντα, ώστε κανείς να μην καταφρονεί το νεαρό της ηλικίας σου. Αλλά παρ’ όλη τη νεότητά σου να γίνεσαι υπόδειγμα των πιστών και στα λόγια σου και στη συμπεριφορά που θα έχεις στις συναναστροφές μαζί τους, και στην αγάπη που θα δείχνεις προς όλους, και στην πνευματική ζωή που θα ζεις με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, και στην πίστη και στην αγνότητα και καθαρότητα της ζωής σου. Μέχρι να έλθω, σου συνιστώ να επιδίδεσαι με ζήλο και επιμέλεια στην ανάγνωση των Αγίων Γραφών, στην παρηγοριά και νουθεσία των ανθρώπων που θλίβονται και κλονίζονται, στη διδασκαλία όλων των πιστών. Μην παραμελείς το θείο χάρισμα που έχεις μέσα σου και σου δόθηκε με την τοποθέτηση των χεριών του σώματος των πρεσβυτέρων πάνω στο κεφάλι σου, μετά από την εκλογή στην οποία οδηγηθήκαμε με προφητική αποκάλυψη)»[Α΄προς Τιμόθεον, Δ΄11-14].

Από τα πράγματα μερικά βέβαια έχουν ανάγκη από διδασκαλία, ενώ άλλα από προσταγή. Αν λοιπόν διατάσσεις εκείνα που πρέπει να τα διδάσκεις, θα είσαι καταγέλαστος· αν πάλι διδάσκεις εκείνα που πρέπει να διατάσσεις, παθαίνεις όμοια το ίδιο. Με αυτό που λέγω εννοώ το εξής· το να μην είναι κανείς πονηρός, αυτό δεν πρέπει να το διδάσκει, αλλά να το διατάσσει και να το απαγορεύει με πολλή αυθεντία, ενώ το να μην ιουδαΐζει κανείς, χρειάζεται διαταγή. Αν όμως λες ότι πρέπει να δίνεις τα υπάρχοντά σου, ότι πρέπει να παρθενεύεις, αν ομιλείς για την πίστη, εδώ χρειάζεται διδασκαλία. Γι΄αυτό ο Παύλος λέγει και τα δύο: «Παράγγελλε καὶ δίδασκε (:Nα προτρέπεις και να διδάσκεις)», λέγει. Δηλαδή, αν κάποιος έχει φυλακτά ή κάτι άλλο, εάν αυτά τα χρησιμοποιούν, αν και γνωρίζουν ότι είναι πονηρά, χρειάζεται μόνο παραγγελία· όταν τα χρησιμοποιούν χωρίς να γνωρίζουν, χρειάζεται διδασκαλία.

«Μηδείς σου τῆς νεότητος καταφρονείτω(:Παρά τη νεότητά σου να έχεις ζωή συνετού και ενάρετου γέροντα, ώστε κανείς να μην καταφρονεί το νεαρό της ηλικίας σου)», λέγει. Βλέπεις ότι ο ιερέας πρέπει και να διατάσσει και να ομιλεί περισσότερο με αυθεντία, και όχι πάντα να διδάσκει; Γιατί η νεότητα έχει γίνει λόγω κοινής προλήψεως, πράγμα κάπως ευκαταφρόνητο· γι΄αυτό, λέγει: «Mηδείς σου τῆς νεότητος καταφρονείτω (:Kανένας ας μην περιφρονεί τη νεότητά σου)». Γιατί ο δάσκαλος δεν πρέπει να είναι ευκαταφρόνητος.

«Πού είναι λοιπόν η επιείκεια;», λέγει. «Πού είναι η πραότητα, αν δεν καταφρονείται;». Για ό,τι βέβαια αφορά τον εαυτό σου, ας καταφρονείται και ας δείχνει υπομονή· έτσι η διδασκαλία σημειώνει επιτυχία με τη μακροθυμία· σε ό,τι αφορά όμως τους άλλους, καθόλου· γιατί αυτό δεν είναι επιείκεια, αλλά ψυχρότητα. Αν βέβαια εκδικείται για τις ύβρεις προς τον εαυτό του, αν για τις κακολογίες, αν για τις επιβουλές, σωστά τον κατηγορείς· αν όμως πρόκειται για τη σωτηρία των άλλων, δίνε διαταγές και δείχνε την πρόνοιά σου με αυθεντικότητα· εδώ δεν χρειάζεται πια επιείκεια, αλλά αυθεντία, για να μη βλάπτεται η κοινότητα. Ή αυτό εννοεί, ή εκείνο.

«Μηδείς σου τῆς νεότητος καταφρονείτω(:Παρά τη νεότητά σου να έχεις ζωή συνετού και ενάρετου γέροντα, ώστε κανείς να μην καταφρονεί το νεαρό της ηλικίας σου)»· γιατί, όσο θα δείχνεις αντάξιο τρόπο ζωής, κανένας δεν θα σε καταφρονήσει εξαιτίας της ηλικίας σου, αλλά μάλλον θα σε θαυμάσει. Γι΄αυτό και προσθέτει, λέγοντας: «Ἀλλὰ τύπος γίνου τῶν πιστῶν ἐν λόγῳ, ἐν ἀναστροφῇ, ἐν ἀγάπῃ, ἐν πνεύματι, ἐν πίστει, ἐν ἁγνείᾳ(:Αλλά παρ’ όλη τη νεότητά σου να γίνεσαι υπόδειγμα των πιστών και στα λόγια σου και στη συμπεριφορά που θα έχεις στις συναναστροφές μαζί τους, και στην αγάπη που θα δείχνεις προς όλους, και στην πνευματική ζωή που θα ζεις με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, και στην πίστη και στην αγνότητα και καθαρότητα της ζωής σου)», παρέχοντας τον εαυτό σου πρότυπο καλών έργων σε όλα. Δηλαδή, το παράδειγμα της ζωής γίνε εσύ, στεκόμενος μπροστά σαν μια εικόνα, σαν νόμος έμψυχος, σαν κανόνας και υπόδειγμα καλού βίου. Γιατί εκείνος πρέπει να είναι ο δάσκαλος· «πρότυπο στον λόγο», δηλαδή να ομιλεί με ευκολία· «στη συναναστροφή, στην αγάπη, στην πίστη, στην αγνότητα» τη σωστή, στη σωφροσύνη.

«Ἓως ἔρχομαι πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει, τῇ παρακλήσει, τῇ διδασκαλίᾳ (:Μέχρι να έλθω, σου συνιστώ να επιδίδεσαι με ζήλο και επιμέλεια στην ανάγνωση των Αγίων Γραφών, στην παρηγοριά και νουθεσία των ανθρώπων που θλίβονται και κλονίζονται, στη διδασκαλία όλων των πιστών)»[Α΄Τιμ.4,13]. Προτρέπει τον Τιμόθεο να ασχολείται με την ανάγνωση. Ας ακούμε όλοι και ας διδασκόμαστε να μην αμελούμε τη μελέτη των θείων Γραφών. Να πάλι «ἕως ἔρχομαι (:μέχρι που να έλθω)», λέγει. Πρόσεχε πώς τον παρηγορεί· γιατί φυσικό ήταν, επειδή έμεινε ορφανός, να αναζητούσε τον Παύλο. «Μέχρι να έλθω», λέγει, «πρόσεχε να μην ξεχνάς την ανάγνωση» των Θείων Γραφών, «την παράκληση», την παρηγοριά στους θλιμμένους, «τη διδασκαλία» προς όλους.

«Μὴ ἀμέλει τοῦ ἐν σοὶ χαρίσματος, ὃ ἐδόθη σοι διὰ προφητείας (:Μην παραμελείς το θείο χάρισμα που έχεις μέσα σου και σου δόθηκε)»[Α΄Τιμ.4,14]. «Προφητεία» εδώ ονομάζει τη διδασκαλία. «μετὰ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ πρεσβυτερίου (:με την τοποθέτηση των χεριών του σώματος των πρεσβυτέρων πάνω στο κεφάλι σου, μετά από την εκλογή στην οποία οδηγηθήκαμε με προφητική αποκάλυψη)». Δεν μιλάει εδώ για πρεσβυτέρους, αλλά για επισκόπους· γιατί τον επίσκοπο δεν τον χειροτονούσαν πρεσβύτεροι.

«Ταῦτα μελέτα, ἐν τούτοις ἴσθι (:Σου συνιστώ να μελετάς αυτά που σου γράφω. Ολόκληρη η σκέψη σου και η ύπαρξή σου να είναι μέσα σ’ αυτά)». Βλέπεις πως πολλές φορές του παραγγέλλει για τα ίδια πράγματα, θέλοντας να δείξει ότι περισσότερο από όλα ο δάσκαλος πρέπει να σπουδάζει σε αυτά. «Πρόσεχε τον εαυτό σου», λέγει, «και τη διδασκαλία, επίμενε σε αυτά». Δηλαδή τον εαυτό σου να προσέχεις και να διδάσκεις τους υπόλοιπους· «ἵνα σου ἡ προκοπὴ φανερὰ ᾖ ἐν πᾶσιν. ἔπεχε σεαυτῷ καὶ τῇ διδασκαλίᾳ, ἐπίμενε αὐτοῖς· τοῦτο γὰρ ποιῶν καὶ σεαυτὸν σώσεις καὶ τοὺς ἀκούοντάς σου (:για να γίνεται φανερή σε όλους η πρόοδός σου και να δίνεις σε όλους το καλό παράδειγμα. Πρόσεχε τον εαυτό σου κι εκείνα που διδάσκεις. Να επιμένεις σε αυτά· διότι όταν το κάνεις αυτό που σε προτρέπω, θα σώσεις και τον εαυτό σου κι εκείνους που σε ακούν)»[Α΄Τιμ.4,15-16]. Σωστά είπε «και τον εαυτό σου». Γιατί αυτός που τρέφεται με τα λόγια της διδασκαλίας, προηγουμένως ο ίδιος απολαμβάνει την ωφέλεια· γιατί, συμβουλεύοντας τους άλλους, και ο ίδιος διεγείρεται.

Αυτά δεν λέχθηκαν μόνο για τον Τιμόθεο, αλλά για όλους. Αν λοιπόν παραγγέλλει τέτοια σε αυτόν που ανασταίνει νεκρούς, τι θα πούμε εμείς; Και ο Χριστός αυτά υπαινίσσεται μιλώντας για τους δασκάλους: «Διὰ τοῦτο πᾶς γραμματεὺς μαθητευθεὶς εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ὅμοιός ἐστιν ἀνθρώπῳ οἰκοδεσπότῃ ὅστις ἐκβάλλει ἐκ τοῦ θησαυροῦ αὐτοῦ καινὰ καὶ παλαιά(:Κάθε άνθρωπος που εντρύφησε στον μωσαϊκό νόμο και συγχρόνως διδάχθηκε και τις αλήθειες της βασιλείας των ουρανών, μοιάζει με άνθρωπο νοικοκύρη ο οποίος απ’ το θησαυροφυλάκιό του βγάζει καινούργια και παλιά. Έτσι κι αυτός όταν θα διδάσκει, θα χρησιμοποιεί, ανάλογα με τις ανάγκες που θα του παρουσιάζονται, γνώσεις από την Παλαιά Διαθήκη και από τη νέα διδασκαλία μου)» [Ματθ.13,52].

Και πάλι ο μακάριος Παύλος συμβουλεύοντας το ίδιο, λέγει: «Ὅσα γὰρ προεγράφη, εἰς τὴν ἡμετέραν διδασκαλίαν προεγράφη, ἵνα διὰ τῆς ὑπομονῆς καὶ τῆς παρακλήσεως τῶν γραφῶν τὴν ἐλπίδα ἔχωμεν(:Και σας φέρω τη μαρτυρία αυτή της Αγίας Γραφής, διότι όσα κατά το παρελθόν γράφτηκαν από τους θεόπνευστους άντρες, γράφτηκαν από πρωτύτερα για τη δική μας διδασκαλία, για να κρατούμε στερεά την ελπίδα με την υπομονή και την παρηγοριά και ενίσχυση που δίνουν οι Γραφές)»[Ρωμ. 15,4]. Και μάλιστα περισσότερο από κάθε άλλον, αυτός το έκανε αυτό, διδασκόμενος τον πατρώο νόμο δίπλα στα πόδια του Γαμαλιήλου, ώστε και μετά από αυτά φυσικό ήταν και αυτός να δίνει προσοχή στην ανάγνωση· γιατί, αυτός που παραγγέλλει στους άλλους αυτά, οπωσδήποτε προηγουμένως θα τα παράγγειλε στον εαυτό του. Βλέπεις λοιπόν αυτόν που χρησιμοποιεί συνέχεια τις μαρτυρίες των προφητών και εξετάζει τα λεγόμενα αυτών; Έπειτα ο Παύλος βέβαια προσέχει την ανάγνωση(γιατί δεν είναι μικρή η ωφέλεια που μπορεί κανείς να καρπωθεί από τις Γραφές), ενώ εμείς δείχνουμε αδιαφορία και τα ακούμε σαν να είναι πάρεργο; Πόσης τιμωρίας δεν θα ήμασταν άξιοι;

«ἵνα σου ἡ προκοπὴ φανερὰ ᾖ (:για να γίνεται φανερή σε όλους η πρόοδός σου)», λέγει, «ἐν πᾶσιν (:και να δίνεις σε όλους το καλό παράδειγμα φανερή η προκοπή σου σε όλους)». Βλέπεις ότι αυτός ήθελε να γίνει μέγας και θαυμαστός και σε αυτό; Γι΄αυτό έτσι μίλησε, δείχνοντας ότι είχε ακόμη ανάγκη από αυτόν. Τι σημαίνει «για να είναι φανερή η προκοπή σου σε όλους»; «Όχι μόνο στη ζωή», λέγει, «αλλά και στον διδασκαλικό λόγο».

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος

ΠΗΓΕΣ:

• https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in-epistulam-i-ad-timotheum.pdf

• Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Υπόμνημα στην Α’ προς Τιμόθεον επιστολήν, ομιλίες ΙΒ΄ και ΙΓ΄, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1986, τόμος 23, σελίδες 319 -334 .

• Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.

• Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.

• Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.

• Η Παλαιά Διαθήκη μετά Συντόμου Ερμηνείας, Παναγιώτης Τρεμπέλας, Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα, 1985.

• https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-palaia-diathiki/

• https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-kaini-diathiki/

• Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016.

• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html

• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm

Τι διαβάζεις;

«Ἕως ἔρχομαι πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει» (Α’ Τιμ. 4,13)

O ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, ἀγαπητοί μου, ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει σ’ ἕνα μαθητή του. Εἶχε πολλοὺς μαθητὰς ὁ Παῦλος. Οἱ μαθηταί του ἦταν πρόσωπα, ποὺ εἶχαν πιστέψει στὸ εὐαγγέλιο, εἶχαν βαπτιστῆ, καὶ ἡ καρδιά τους καιγόταν ἀπὸ ἀγάπη στο Χριστό.

Ἀκολουθοῦσαν τὸν Παῦλο στὶς ἀποστολικές του περιοδείες καὶ τὸν βοηθοῦσαν πολὺ στὸ ἔργο του. Κοντὰ στὸ μεγάλο ἀπόστολο εἶχαν γίνει κι αὐτοὶ μικροὶ ἀπόστολοι. Πολλὰ ὀφείλει ἡ Ἐκκλησία στοὺς μαθητάς αὐτοὺς τοῦ Παύλου, ποὺ ὕστερα ἀπὸ τὸ μαρτυρικό θάνατό του συνέχισαν νὰ κηρύττουν τὸ Χριστὸ στὰ διάφορα μέρη.

Ἕνας διαλεχτός μαθητὴς τοῦ Παύλου, ποὺ ποτέ δὲν τὸν ἐγκατέλειψε, ἀλλὰ πάντα ἔμεινε πιστὸς στὸ ἀποστολικὸ ἔργο, ἦταν καὶ ὁ Τιμόθεος. Ὁ Τιμόθεος χειροτονήθηκε ἀπ’ τὰ χέρια τοῦ ἀποστόλου Παύλου ἐπίσκοπος στὴν Ἔφεσο, σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες πόλεις τῆς Μικρᾶς Ασίας, ὅπου καὶ μαρτύρησε, γιατὶ ἤλεγξε κάτι καρναβάλια ποὺ γίνονταν στὴν πόλι αὐτή. Ακοῦτε σεῖς, ποὺ σώνει καὶ καλὰ τὶς ἅγιες μέρες τοῦ Τριῳδίου θέλετε νὰ κάνετε καρναβάλια, νὰ χοροπηδᾶτε, νὰ τραγουδᾶτε αἰσχρὰ τραγούδια, νὰ μεθᾶτε καὶ νὰ κυλιέστε σὰν τὰ κτήνη; Ἂν δὲν θέλετε ν ̓ ἀκούσετε τὸν ἐπίσκοπό σας, ἀκοῦστε τὸν ἅγιο Τιμόθεο, ποὺ ὄχι μόνο μὲ τὸ λόγο ἀλλά καὶ μὲ τὸ αἷμα του φωνάζει καὶ διαμαρτύρεται γιὰ τὶς εἰδωλολατρικὲς ἐκδηλώσεις τῶν ἡμερῶν μας, ὅπως εἶνε τὰ καρναβάλια.

Πρὸς τὸν Τιμόθεο λοιπόν, τὸν ἐκλεκτὸ μαθητή, γράφει ὁ ἀπόστολος Παῦλος. Δίνει διάφορες συμβουλές. Γιατὶ ὁ Τιμόθεος τώρα πιὰ δὲν εἶνε ἕνας μαθητής, ἀλλὰ ἔχει ὑπεύθυνη θέση μέσα στὴν Ἐκκλησία. Ὁ Τιμόθεος εἶνε ἐπίσκοπος, καὶ ὡς ἐπίσκοπος εἶνε ὑποχρεωμένος νὰ φροντίζῃ γιὰ τὴν πνευματικὴ πρόοδο ὅλων τῶν χριστιανῶν. Ἔχει καθῆκον νὰ ἐνισχύῃ τοὺς ἀδυνάτους, νὰ παρηγορῇ τοὺς θλιμμένους, νὰ κατηχῇ τοὺς νέους, νὰ διδάσκῃ τοὺς μεγάλους, ἄνδρες και γυναῖκες, νὰ ἐλέγχῃ ἐκείνους ποὺ παρεκτρέπονται καὶ γίνονται σκάνδαλο. Ἔχει καθῆκον σὰν βοσκὸς νὰ φυλάῃ τὸ μαντρί τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τοὺς λύκους, ποὺ εἶνε ἕτοιμοι νὰ ὁρμήσουν καὶ νὰ πάρουν τὰ πρόβατα. Πρόβατα εἶνε οἱ χριστιανοί, λύκοι εἶνε οἱ αἱρετικοί, οἱ ἄνθρωποι δηλαδὴ ποὺ λένε ἀντίθετα ἀπὸ ὅ,τι διδάσκει τὸ Εὐαγγέλιο.

Ὤ, πόσο λεπτή, πόσο δύσκολη εἶνε ἡ θέσι ἑνὸς ἐπισκόπου! Τί εὐθύνες ἔχει γιὰ ὅλο τὸ ποίμνιό του! Τί λόγο θὰ δώσῃ στὸ Θεὸ καὶ γιὰ μιὰ ἀκόμη ψυχή, ποὺ ἐξ αἰτίας του θὰ χαθῇ! Καὶ ἐπειδὴ κι αὐτὸς ποὺ σᾶς ἀπευθύνει τὰ λόγια αὐτὰ εἶνε ἐπίσκοπος, ἐπίσκοπος σὲ μιὰ δύσκολη εποχή, ἐποχὴ μεγάλης ἀπιστίας καὶ διαφθορᾶς, πολὺ σᾶς παρακαλῶ νὰ προσεύχεσθε γιὰ μένα τὸν ἐπίσκοπο. Ὅσοι ἀγαπᾶτε τὸ Χριστὸ καὶ θέλετε τὸ ἔργο τοῦ Χριστοῦ νὰ προοδεύῃ στὴν ἐπαρχία μας, παρακαλῶ μὲ δάκρυα στὰ μάτια, στὴν προσευχή σας μὴ μὲ λησμονεῖτε. Νὰ προσεύχεσθε καὶ νὰ λέτε «Χριστέ, βοήθει ἐπισκόπῳ Αὐγουστίνῳ». Ἂν ἕνας Παῦλος εἶχε ἀνάγκη ἀπὸ τὶς προσευχὲς τῶν χριστιανῶν του, πόσο περισσότερο ἐμεῖς!…

* * *

Μιὰ ἀπὸ τὶς συμβουλές, ποὺ δίνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στον Τιμόθεο, εἶνε καὶ αὐτή ̇ «Ἕως ἔρχομαι πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει, τῇ παρακλήσει, τῇ διδασκαλίᾳ» (Α’ Τιμ. 4,13). Παιδί μου, λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, σοῦ συνιστῶ νὰ διαβάζῃς τὴν ἁγία Γραφή. Ὅταν τὴ διαβάζης, ὅλη σου ἡ προσοχὴ νὰ εἶνε σ ̓ αὐτὰ ποὺ διαβάζεις. Προσεκτικός κ’ ἐπιμελὴς νὰ εἶσαι στὴν ἀνάγνωσί της. Καὶ ἀπὸ τὸ ἅγιο αὐτὸ βιβλίο θὰ παίρνῃς παραδείγματα γιὰ νὰ παρηγορῇς τοὺς θλιμμένους καὶ νὰ διδάσκῃς ἐκείνους ποὺ κλονίζονται στὴν πίστι κ ̓ ἔχουν ἀνάγκη πνευματικής ἐνισχύσεως.

Ἡ συμβολὴ «Πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει» (ἔ.ά.) δὲν γράφτηκε, ἀγαπητοί μου, μόνο γιὰ τὸν Τιμόθεο, τὸν ἐπίσκοπο Ἐφέσου. Γράφτηκε γιὰ ὅλους τοὺς ἐπισκόπους, γιὰ ὅλους τοὺς κληρικούς, ἀλλὰ καὶ γιὰ τοὺς λαϊκούς, ἄνδρες καὶ γυναῖκες. Ναί, στὸν καθένα χριστιανὸ σήμερα ἀπευθύνεται ὁ Παῦλος καὶ λέει «Πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει». Τὸ εἶπε γιὰ τὸν Τιμόθεο. Ἂν ζοῦσε ὅμως σήμερα ὁ Παῦλος, θὰ τὸ ἔλεγε ὄχι μιὰ φορά, ἀλλὰ χίλιες φορὲς γιὰ τοὺς σημερινούς χριστιανούς, κληρικοὺς καὶ λαϊκούς. Θὰ τοὺς φώναζε «Προσέξτε τί δια- βάζετε!».

«Πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει». Τότε, στὴν ἐποχὴ τοῦ Παύλου, τὰ βιβλία ἦταν λίγα, σπάνια καὶ πανάκριβα. Ἀλλὰ σήμερα τὰ βιβλία εἶνε χιλιάδες καὶ ἑκατομμύρια. Κυκλοφοροῦν παντοῦ. Πουλιῶνται σὲ φτηνὴ τιμὴ καὶ μπαίνουν στὰ σπίτια ὅλων. Καὶ στὰ μέγαρα τῶν πλουσίων ἀλλὰ καὶ στὰ σπίτια τῶν φτωχῶν βρίσκεις βιβλία καὶ περιοδικά. Καὶ ὅλοι διαβάζουν. Καὶ ἐπειδὴ τὰ πιὸ πολλὰ ποὺ κυκλοφοροῦν μεταξὺ τοῦ λαοῦ μας δυστυχῶς δὲν εἶνε ὠφέλιμα, ἀλλὰ εἶνε βλαβερά, γράφουν δηλαδὴ πράγματα ποὺ σκανδαλίζουν καὶ διαφθείρουν τὴν ψυχή, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος, ὅποιος διαβάζει τὰ βιβλία αὐτὰ νὰ σκανδαλισθῇ, νὰ χάσῃ τὴν πίστι του, νὰ διαφθείρῃ τὸ χαρακτῆρα του, νὰ ζημιωθῇ φοβερά. Ναί, μπορεῖ ἕνα βιβλίο, ποὺ ἔγραψε ἕνας ἄπιστος καὶ διεφθαρμένος συγγραφέας, νὰ καταστρέψῃ μιὰ ψυχή. Υπάρχουν βιβλία γραμμένα μὲ τόση τέχνη, ὥστε τραβᾶνε τὸν ἄνθρωπο ὅπως τὸ δόλωμα τοῦ ψαρᾶ τραβάει τὸ ψάρι. Τὰ βιβλία αὐτὰ εἶνε τὰ δολώματα τοῦ σατανᾶ. Εἶνε καταστροφὴ τῶν ἀνθρώπων, ἰδίως τῶν νέων, ποὺ δὲν εἶνε σὲ θέσι νὰ διακρί- νουν ποιό βιβλίο εἶνε ὠφέλιμο και ποιό εἶνε βλαβερό.

Δυστυχῶς οἱ ἄνθρωποι δὲν προσέχουν τί δια- βάζουν· ἐνῷ, ὅταν πρόκειται νὰ φᾶνε κάτι, προσέχουν καί, ἂν ὑποπτευθοῦν ὅτι ἡ τροφὴ εἶνε χαλασμένη καὶ κινδυνεύουν νὰ πάθουν δηλητηρίασι, δὲν τρῶνε τὴν ὕποπτη καὶ ἐπικίνδυνη τροφή. Προσεκτικοὶ στὸ τί τρῶνε οἱ ἄνθρωποι, ἀπρόσεκτοι στὸ τί διαβάζουν. Ἔτσι, χωρὶς νὰ τὸ καταλάβουν, διαβάζοντας τὰ βιβλία τῆς ἀθεΐας καὶ ἀπιστίας, ῥουφοῦν τὸ φαρμάκι ποὺ ὑπάρχει σ’ αὐτά, ἕνα φαρμάκι ποὺ εἶνε ἀλειμμένο μὲ ζάχαρη.

Αγαπητοί μου!

Ἕνας σοφὸς ἔλεγε ὅτι, ἐὰν ἕνας μποροῦσε νὰ πάῃ στὴν κόλασι καὶ νὰ δῇ τοὺς κολασμένους, θὰ ἄκουγε πολλοὺς ποὺ ῥίχτηκαν στὴν κόλασι νὰ κλαῖνε, ν ̓ ἀναστενάζουν καὶ νὰ ὁμολογοῦν, ὅτι ἡ ἀρχὴ τῆς καταστροφῆς τους ὑπῆρξε ἡ ἀνάγνωσι ἑνὸς βιβλίου, καὶ ὀνομάζοντας τὸ βιβλίο νὰ λένε «Αὐτὸ τὸ βιβλίο μὲ κατέστρεψε. Καταραμένη ἡ ὥρα ποὺ τὸ πῆρα στὰ χέρια μου καὶ τὸ διάβασα!». Καὶ ἀντιθέτως, ἂν μποροῦσε κανεὶς νὰ πάῃ στὸν παράδεισο καὶ νὰ δῇ ἐκεῖ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ εὐφραίνονται καὶ ἀπολαμβάνουν τὶς ὀμορφιὲς τοῦ παραδείσου, θὰ ἔβλεπε καὶ θὰ ἄκουγε ἀναρίθμητες ψυχές, ποὺ θὰ ἔλεγαν, ὅτι ἡ ἀρχὴ τῆς σωτηρίας τους ὑπῆρξε ἕνα βιβλίο, τὸ Εὐαγγέλιο! «Ας εἶνε εὐλογημένη καὶ τρισευλογημένη ἡ ὥρα, ποὺ ἔπεσε στα χέρια μου το βιβλίο αὐτό, νὰ τὸ διαβάσω καὶ νὰ κάνω ὅ,τι αὐτὸ μὲ συμβούλευε».

Αδελφέ! Ἄκουσε τὸν ἀπόστολο ̇ «Πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει» (ἔ.ά.). Πέταξε, παρακαλῶ, ἀπὸ τὰ χέρια σου τὰ αἰσχρὰ βιβλία καὶ περιοδικά, καὶ ῥίξ’ τα στὴ φωτιὰ προτοῦ αὐτὰ σὲ κάψουν. Πάρε τὴν ἁγία Γραφὴ καὶ διάβαζε μέρα καὶ νύχτα. Αὐτὸ εἶνε τὸ βιβλίο, τὸ μόνο βιβλίο, ποὺ μπορεῖ νὰ σὲ σώσῃ ἂν τὸ πιστέψῃς.