ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΣΤ΄ ΛΟΥΚΑ (Τελώνου κ΄ Φαρισαίου)

Πνευ­μα­τι­κά θησαυ­ρί­σμα­τα από ομι­λί­ες του αγί­ου Ιωάν­νου του Χρυ­σο­στό­μου

ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ ΚΑΙ ΚΕΝΟΔΟΞΙΑ

Αν θέλεις να συνε­τί­σεις έναν υπε­ρή­φα­νο άνθρω­πο, μη μετα­χει­ρι­στείς πολ­λά λόγια. Θύμι­σέ του μόνο την ανθρώ­πι­νη φύση του και τη ρήση του σοφού Σει­ράχ: «Τί ὑπερη­φα­νεύ­ε­ται γῆ καὶ σπο­δός;(:Για­τί έχει τόση αλα­ζο­νεία και υπε­ρη­φα­νεύ­ε­ται ο άνθρω­πος, που είναι χώμα και στά­χτη;)»[Σοφία Σει­ράχ 10,9]. Κι αν εκεί­νος σου πει ότι χώμα και στά­χτη θα γίνει μετά τον θάνα­τό του, δώσε του να κατα­λά­βει ότι και τώρα, που ζει δεν είναι τίπο­τα περισ­σό­τε­ρο. Ας μην ξεγε­λιέ­ται, βλέ­πον­τας την ομορ­φιά του· έχον­τας την υγεία του, νιώ­θον­τας τη δύνα­μη του, απο­λαμ­βά­νον­τας τις χαρές της σύν­το­μης επί­γειας ζωής. Χώμα και στά­χτη είναι, «αφού, και όσο ακό­μα ζει, αρχί­ζει η φθο­ρά του»[Σοφ.Σειρ.10,9: «Ὅτι ἐν ζωῇ ἔῤῥιψα τὰ ἐνδό­σθια αὐτοῦ(:Διό­τι του υπε­ρή­φα­νου ανθρώ­που, ενό­σω ακό­μη ζού­σε, έρι­ξα κάτω τα εντό­σθιά του)»].

Ας παρα­τη­ρή­σει ο καθέ­νας μας, πόσο ασή­μαν­τη είναι η ύπαρ­ξή μας. Ας μην περι­μέ­νει τη μέρα του θανά­του του, για να συνει­δη­το­ποι­ή­σει τη μηδα­μι­νό­τη­τά του. Ας την αντι­λη­φτεί από τώρα, στρέ­φον­τας φιλο­σο­φη­μέ­να τη σκέ­ψη του μέσα του και γύρω του, στον εαυ­τό του και στους άλλους. Ας μη χάσει, όμως, το θάρ­ρος του, δια­πι­στώ­νον­τας την ανθρώ­πι­νη φθαρ­τό­τη­τα, ο Θεός δεν έκα­νε έτσι τα πράγ­μα­τα επει­δή μας μισεί, αλλά απε­ναν­τί­ας επει­δή μας αγα­πά και νοιά­ζε­ται για μας. Με αυτόν τον τρό­πο μας παρέ­χει πολ­λές αφορ­μές για να γινό­μα­στε ταπει­νοί. Αλή­θεια, αν ο άνθρω­πος, παρό­λο που είναι πλα­σμέ­νος από το χώμα της γης, τόλ­μη­σε να πει «Θα ανέ­βω στον ουρα­νό» [βλ. Ησ. 14,13–16: «Σὺ δὲ εἶπας ἐν τῇ δια­νοίᾳ σου· εἰς τὸν οὐρανὸν ἀναβή­σο­μαι, ἐπάνω τῶν ἀστέ­ρων τοῦ οὐρανοῦ θήσω τὸν θρό­νον μου, καθιῶ ἐν ὄρει ὑψηλῷ, ἐπὶ τὰ ὄρη τὰ ὑψηλὰ τὰ πρὸς Βοῤῥᾶν, ἀναβή­σο­μαι ἐπάνω τῶν νεφῶν, ἔσομαι ὅμοιος τῷ Ὑψίστῳ,νῦν δὲ εἰς ᾅδην κατα­βή­σῃ καὶ εἰς τὰ θεμέ­λια τῆς γῆς. οἱ ἰδόν­τες σε θαυ­μά­σον­ται ἐπὶ σοὶ καὶ ἐροῦ­σιν· οὗτος ὁ ἄνθρω­πος ὁ παρο­ξύ­νων τὴν γῆν, ὁ σεί­ων βασι­λεῖς;(:Εσύ λοι­πόν όταν ζού­σες, είπες με τον νου σου: ’’Θα ανε­βώ στον ουρα­νό, επά­νω στα αστέ­ρια του ουρα­νού θα στή­σω τον θρό­νο μου, θα καθί­σω ένδο­ξος βασι­λιάς σε όρος υψη­λό, στα όρη τα υψη­λά, που βρί­σκον­ται προς τον Βορ­ρά. Θα ανε­βώ’’, είπες, ‘’επά­νω από τα σύν­νε­φα, θα γίνω όμοιος προς τον Ύψι­στο Θεό’’. Τώρα ιδού, θα κατε­βείς στον άδη, στα βάθη, όπου υπάρ­χουν τα θεμέ­λια της γης. Οι άνθρω­ποι, οι οποί­οι θα δουν το κατάν­τη­μά σου, θα κατα­πλα­γούν και θα πουν: ’’αυτός λοι­πόν είναι ο άνθρω­πος που ανε­τά­ρασ­σε και τρο­μο­κρα­τού­σε την οικου­μέ­νη, συγ­κλό­νι­ζε και κατε­κρή­μνι­ζε τους βασι­λείς;’’»],πού θα έφτα­νε με το λογι­σμό του αν δεν τον συγ­κρα­τού­σε σαν χαλι­νά­ρι η αδύ­να­μη φύση του;.

Όταν λοι­πόν δεις κάποιον να φου­σκώ­νει από υπε­ρη­φά­νεια, να τεν­τώ­νει τον λαι­μό του, να ανα­ση­κώ­νει τα φρύ­δια του, να κυκλο­φο­ρεί με ακρι­βά αμά­ξια, να απει­λεί να κάνει κακό στους συναν­θρώ­πους του, πες του: «Για­τί έχει τόση αλα­ζο­νεία το χώμα και η στά­χτη, αφού και όσο ακό­μα ζει, αρχί­ζει η φθο­ρά του;»[: Σοφ. Σειρ. 10,9].

Αυτό ισχύ­ει όχι μόνο για τον κοι­νό άνθρω­πο, αλλά και γι’ αυτόν που κάθε­ται σε βασι­λι­κό θρό­νο. Μην κοι­τάς τη βασι­λι­κή πορ­φύ­ρα, το στέμ­μα, τα χρυ­σο­κέν­τη­τα ενδύ­μα­τα. Κοί­τα και στο­χά­σου την ανθρώ­πι­νη φύση του βασι­λιά. Τότε θα ανα­φω­νή­σεις και εσύ μαζί με τον προ­φή­τη: «Πᾶσα σάρξ χόρ­τος, καὶ πᾶσα δόξα ἀνθρώ­που ὡς ἄνθος χόρ­του(:Κάθε άνθρω­πος είναι σαν το χορ­τά­ρι και η δόξα του όλη φευ­γα­λέα σαν το αγριο­λού­λου­δο)»[Ησ. 40,6].

Για­τί λοι­πόν υπε­ρη­φα­νεύ­ε­σαι, άνθρω­πέ μου; Κατέ­βα από τα ύψη της ανόη­της αλα­ζο­νεί­ας σου και εξέ­τα­σε την ευτέ­λειά σου. Χώμα και στά­χτη είσαι, καπνός και σκιά, χορ­τά­ρι και αγριο­λού­λου­δο. Τι πιο γελοίο από το να καμα­ρώ­νεις; Εξου­σιά­ζεις μήπως πολ­λούς ανθρώ­πους; Και τι ωφε­λεί­σαι, όταν εξου­σιά­ζεις ανθρώ­πους και εξου­σιά­ζε­σαι από τα πάθη σου; Είσαι σαν κι εκεί­νον που στο σπί­τι του δέρ­νε­ται από τους υπη­ρέ­τες του και στην αγο­ρά εμφα­νί­ζε­ται καμα­ρω­τός επει­δή έχει άλλους κάτω από την εξου­σία του. Μακά­ρι να ήσουν εξου­σια­στής των παθών σου και όμοιος με όσους συναν­τάς στην αγο­ρά. Αν λοι­πόν είναι αξιο­κα­τά­κρι­τος όποιος υπε­ρη­φα­νεύ­ε­ται για τις πραγ­μα­τι­κές αρε­τές του, δεν είναι στ’ αλή­θεια γελοί­ος όποιος υπε­ρη­φα­νεύ­ε­ται για πράγ­μα­τα ολό­τε­λα τιπο­τέ­νια;

Ταλαί­πω­ρε άνθρω­πε! Η ψυχή σου λιώ­νει από την πιο φοβε­ρή αρρώ­στια, την αρρώ­στια της αμαρ­τί­ας, κι εσύ καμα­ρώ­νεις για τα πολ­λά σου χρή­μα­τα και κτή­μα­τα; Μα όλα τού­τα δεν είναι δικά σου. Κι αν δεν πιστεύ­εις στα λόγια μου, κοί­τα τι έγι­νε με εκεί­νους που έζη­σαν πριν από σένα. Αν πάλι είσαι τόσο μεθυ­σμέ­νος από τα πλού­τη ή τη δόξα και δεν διδά­σκε­σαι από τα παθή­μα­τα των άλλων, περί­με­νε λίγο, και θα γνω­ρί­σεις από το δικό σου πάθη­μα τη ματαιό­τη­τα των επί­γειων απο­κτη­μά­των και απο­λαύ­σε­ων. Όταν θα φεύ­γεις από τον πρό­σκαι­ρο αυτό κόσμο και δεν θα έχεις πια στην εξου­σία σου ούτε μιαν ώρα, όλα όσα δια­θέ­τεις, χωρίς να το θέλεις, θα τα αφή­νεις σε άλλους, ίσως μάλι­στα σε εκεί­νους που πρω­τύ­τε­ρα δεν ήθε­λες καν να αντι­κρί­σεις.

Ο άνθρω­πος και τα ανθρώ­πι­να δεν είναι, θα το ξανα­πώ, παρά χώμα και στά­χτη και καπνός και σκιά και ό,τι πιο μηδα­μι­νό από αυτά. Για­τί, πες μου, τι είναι εκεί­νο που θεω­ρείς μεγά­λο; Ένα πολι­τεια­κό αξί­ω­μα; Ποιο; Το αξί­ω­μα του «υπά­του»; Βέβαια, πολ­λοί νομί­ζουν ότι μεγα­λύ­τε­ρο αξί­ω­μα δεν υπάρ­χει. Ε λοι­πόν, από τον άνθρω­πο που ανέ­βη­κε τόσο ψηλά, τίπο­τα λιγό­τε­ρο δεν έχει ένας άλλος, που δεν είναι ύπα­τος. Και οι δύο στην ίδια ανθρώ­πι­νη κατά­στα­ση βρί­σκον­ται. Και οι δύο ύστε­ρα από λίγο δε θα υπάρ­χουν.

Πότε έγι­νε ύπα­τος; Και για πόσον και­ρό έμει­νε ύπα­τος; Πες μου! Για δύο μέρες; Μα αυτό γίνε­ται και στα όνει­ρα. «Ναι, αλλά είναι όνει­ρα», απαν­τάς. Ε και; Όσα συμ­βαί­νουν την ημέ­ρα, δεν είναι όνει­ρα; Για­τί να μην τα λέμε και αυτά όνει­ρα; Όπως όταν ξημε­ρώ­σει, απο­δει­κνύ­ε­ται ότι τα όνει­ρα δεν είναι τίπο­τα, έτσι και όταν νυχτώ­σει, απο­δει­κνύ­ε­ται ότι τα γεγο­νό­τα της ημέ­ρας δεν είναι τίπο­τα. Και όπως την ημέ­ρα δεν δοκι­μά­ζει κανείς ευχα­ρί­στη­ση από τα όνει­ρα που είδε τη νύχτα, έτσι και τη νύχτα δεν δοκι­μά­ζει καμί­αν από­λαυ­ση από όσα έγι­ναν την ημέ­ρα.

Έγι­νες λοι­πόν ύπα­τος; Έγι­να κι εγώ τη νύχτα στο όνει­ρό μου. «Ναι», λες, «αλλά εγώ έγι­να πραγ­μα­τι­κά, ενώ εσύ φαν­τα­στι­κά». Και τι μ’ αυτό; Δεν έχεις τίπο­τα περισ­σό­τε­ρο από εμέ­να, εκτός από το ότι οι άνθρω­ποι λένε για σένα. «Ο τάδε είναι- ή ήταν-ύπα­τος», κι από τη φρά­ση τού­τη δοκι­μά­ζεις μια κενό­δο­ξη ευχα­ρί­στη­ση. Τέλειω­σε η φρά­ση; Εξα­φα­νί­στη­κε και η ευχα­ρί­στη­ση. Το ίδιο συμ­βαί­νει και με την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα: Τέλειω­σε η υπα­τεία; Εξα­φα­νί­στη­κε η δόξα.

Ας δεχθού­με, όμως ότι κάποιος έγι­νε ύπα­τος και έμει­νε στο αξί­ω­μα αυτό όχι για δυο μέρες, αλλά για δύο ή τρία τέσ­σε­ρα χρό­νια. Σε ρωτάω, λοι­πόν πού είναι όσοι διε­τέ­λε­σαν ύπα­τοι για δέκα χρό­νια; Που­θε­νά. Τους ξέχα­σαν όλοι. Σκέ­ψου τώρα τον από­στο­λο Παύ­λο. Ξεχά­στη­κε μήπως κι αυτός; Όχι. Ονο­μα­στός ήταν όσο ζού­σε, περισ­σό­τε­ρο ονο­μα­στός έγι­νε αφού πέθα­νε, κοσμο­ξά­κου­στος είναι και σήμε­ρα, τόσους αιώ­νες μετά την κοί­μη­σή τους. Και αυτό μόνο στη γη. Για­τί ποια λόγια μπο­ρούν να παρα­στή­σουν τη δόξα και τη λαμ­πρό­τη­τά του στον ουρα­νό;

Όπως βλέ­που­με τα κύμα­τα, τη μια στιγ­μή να ανε­βαί­νουν σε τερά­στιο ύψος και την άλλη να χαμη­λώ­νουν, έτσι βλέ­που­με κα όσους κυριεύ­ον­ται από αλα­ζο­νεία για τα πλού­τη τους ή τη δόξα τους, τη μια στιγ­μή να είναι ψηλά και την άλλη να ταπει­νώ­νον­ται ελε­ει­νά. Αυτούς υπαι­νίσ­σε­ται ο μακά­ριος Δαβίδ, όταν λέει: «Μὴ φοβοῦ, ὅταν πλου­τήσῃ ἄνθρω­πος, ἢ ὅταν πλη­θυνθῇ ἡ δόξα τοῦ οἴκου αὐτοῦ· ὅτι οὐκ ἐν τῷ ἀπο­θνή­σκειν αὐτὸν λήψε­ται τὰ πάν­τα, οὐδὲ συγ­κα­τα­βή­σε­ται αὐτῷ ἡ δόξα αὐτοῦ. ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ εὐλο­γη­θή­σε­ται· ἐξο­μο­λο­γή­σε­ταί σοι, ὅταν ἀγα­θύ­νῃς αὐτῷ. εἰσελεύ­σε­ται ἕως γενεᾶς πατέ­ρων αὐτοῦ, ἕως αἰῶνος οὐκ ὄψεται φῶς. καὶ ἄνθρω­πος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε, παρα­συ­νε­βλή­θη τοῖς κτή­νε­σι τοῖς ἀνοή­τοις καὶ ὡμοιώ­θη αὐτοῖς(:Μην ταρά­ζε­σαι, όταν ένας ασε­βής άνθρω­πος πλου­τί­ζει ή όταν μεγα­λώ­νει η δόξα του σπι­τιού του· διό­τι όταν πεθά­νει, τίπο­τε δεν θα πάρει μαζί του από τα πλού­τη του, ούτε η δόξα του θα κατε­βεί μαζί με αυτόν στον άδη. Εφό­σον βέβαια ζει τον παρόν­τα επί­γειο βίο, θα επαι­νεί­ται από τους κόλα­κες, και αυτός ο ίδιος θα επαι­νέ­σει και εσέ­να, όταν θα εκτρα­πείς σε κολα­κεί­ες και επαί­νους προς αυτόν. Θα πεθά­νει όμως και θα μετα­βεί να συναν­τή­σει τους προ­γό­νους του. Ποτέ πλέ­ον δεν θα δει το φως του ήλιου. Ταλαί­πω­ρος άνθρω­πος! Ενώ έχει πάρει από τον Θεό την ανυ­πο­λό­γι­στη τιμή της λογι­κής του φύσε­ως, δε συνε­τί­στη­κε, αλλά έτα­ξε τον εαυ­τό του στη θέση των ανόη­των κτη­νών, έγι­νε όμοιος με αυτά κατά τον τρό­πο της ζωής και τα ένστι­κτα)» [Ψαλμ. 48,17]. Καλά λοι­πόν είπε ο Δαβίδ: «Μην ταρά­ζε­σαι». Για­τί ύστε­ρα από λίγο, θα δεις τον πλού­σιο ή τον δοξα­σμέ­νο να είναι πεσμέ­νος χάμω, νεκρός και ακί­νη­τος, γυμνω­μέ­νος από τα επί­γεια αγα­θά. Τίπο­τε από αυτά δεν μπο­ρεί να πάρει μαζί του. Τα αφή­νει όλα εδώ και φεύ­γει για πάν­τα, φορ­τω­μέ­νος μόνο με την κακία του και τις αμαρ­τί­ες του.

Σωστά λοι­πόν το πάθος αυτό έχει ονο­μα­στεί κενο­δο­ξία, που σημαί­νει κενή, δηλα­δή άδεια, δόξα· για­τί ουσια­στι­κά είναι άδεια, δεν έχει τίπο­τα το χρή­σι­μο. Είναι σαν ένα προ­σω­πείο με υπέ­ρο­χα εξω­τε­ρι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά, που καθώς είναι ψεύ­τι­κο και κενό από μέσα, μολο­νό­τι ωραιό­τε­ρο από αλη­θι­νό ανθρώ­πι­νο πρό­σω­πο, δεν κάνει ποτέ κανέ­ναν να το ερω­τευ­θεί. Τέτοια είναι και η τιμή, η υπό­λη­ψη, που θέλει να απο­λαμ­βά­νει κανείς από τον κόσμο, ή μάλ­λον πολύ χει­ρό­τε­ρη. Για­τί τίπο­τα δεν απο­ξε­νώ­νει τόσο τον άνθρω­πο από τη φιλαν­θρω­πία του Θεού, τίπο­τα δεν τον ρίχνει τόσο εύκο­λα στη φωτιά της κολά­σε­ως όσο η κενο­δο­ξία, η υπε­ρη­φά­νεια, η έπαρ­ση, η αλα­ζο­νεία.

Έχου­με υπε­ρη­φά­νεια; Η ζωή μας είναι ακά­θαρ­τη, έστω κι αν είμα­στε σωμα­τι­κά αγνοί, έστω κι αν κάνου­με νηστεί­ες, προ­σευ­χές, ελεη­μο­σύ­νες. «Ἀκάθαρ­τος παρὰ Θεῷ πᾶς ὑψηλο­κάρ­διος(:Ακά­θαρ­τος είναι μπρο­στά στον Θεό κάθε υπε­ρή­φα­νος)», λέει η Αγία Γραφή[:Παροιμ. 16,5]. Και είναι τόσο μεγά­λο κακό η κενο­δο­ξία, όχι μόνο για­τί παρα­σύ­ρει στην αμαρ­τία όσους κυριεύ­ει, αλλά και για­τί συνο­δεύ­ει συχνά ακό­μα και την αρε­τή. Αν δεν μπο­ρέ­σει να μας βγά­λει από τον δρό­μο της αρε­τής, μας βλά­πτει χρη­σι­μο­ποιών­τας την ίδια την αρε­τή, καθώς μας αναγ­κά­ζει να υπο­μέ­νου­με τους κόπους της, μας στε­ρεί όμως τους καρ­πούς της. Δεν είναι δυνα­τόν, όταν κανείς επι­θυ­μεί και την αρε­τή και τη δόξα, να πετύ­χει και τις δύο. Μπο­ρεί βέβαια να απο­κτή­σει και τις δύο, όταν επι­διώ­κει μόνο τη μία, την ουρά­νια αρε­τή, οπό­τε είναι δυνα­τό να ακο­λου­θή­σει και η δόξα. Όταν όμως επι­θυ­μεί και τις δύο, καμία δεν θα πετύ­χει.

Εκεί­νος, δηλα­δή, που κάνει μια καλή πρά­ξη, προ­σπα­θών­τας να κερ­δί­σει και τη δόξα των ανθρώ­πων, είτε μπο­ρέ­σει να απο­κτή­σει αυτήν τη δόξα είτε όχι, παίρ­νει την αμοι­βή του στην παρού­σα ζωή, και καμιάν αντα­μοι­βή δεν θα πάρει για την καλή του πρά­ξη στην άλλη ζωή. Για­τί; Επει­δή στέ­ρη­σε τον εαυ­τό του από τη γεν­ναιο­δω­ρία του Κυρί­ου, προ­τι­μών­τας τη μικρή δόξα των ανθρώ­πων από τη μεγά­λη και αιώ­νια δόξα του δίκαιου Κρι­τή.

Από το άλλο μέρος, εκεί­νος που ασκεί κάποια πνευ­μα­τι­κή αρε­τή μόνο και μόνο για να είναι ευά­ρε­στος στο Θεό, και την αρε­τή του δια­τη­ρεί ακέ­ραιη και πλού­το αδα­πά­νη­το απο­τα­μιεύ­ει στον ουρα­νό και παρη­γο­ριά μεγά­λη νιώ­θει από τη χρη­στή προσ­δο­κία της μελ­λον­τι­κής αιώ­νιας ζωής. Αυτός, μαζί με τη θεϊ­κή αντα­μοι­βή του, που βρί­σκε­ται ασφα­λι­σμέ­νη στο θησαυ­ρο­φυ­λά­κιο του ουρα­νού, θα γνω­ρί­σει, χωρίς να το θέλει, και την ανθρώ­πι­νη δόξα. Για­τί τότε απο­λαμ­βά­νου­με άφθο­νη τη δόξα, όταν αδια­φο­ρού­με γι’ αυτήν, όταν δεν την επι­ζη­τού­με.

Έτσι λοι­πόν όλα τα κερ­δί­ζει όποιος ταπει­νά κάνει το καθε­τί για τον Θεό, και όλα τα χάνει όποιος υπε­ρή­φα­να επι­διώ­κει την τιμή των ανθρώ­πων.

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

επι­μέ­λεια κει­μέ­νου: Ελέ­νη Λιναρ­δά­κη, φιλό­λο­γος

ΠΗΓΕΣ:

• Θέμα­τα ζωής(από τις ομι­λί­ες του αγί­ου Ιωάν­νου του Χρυ­σο­στό­μου), τόμος Β΄, Ιερά Μονή Παρα­κλή­του, Ωρω­πός Αττι­κής 2010, σελ. 29–35.

• Η Παλαιά Δια­θή­κη κατά τους εβδο­μή­κον­τα, Κεί­με­νον και σύν­το­μος από­δο­σις του νοή­μα­τος υπό Ιωάν­νου Κολι­τσά­ρα, εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Η Ζωή», έκδο­ση τέταρ­τη, Αθή­να 2005.

• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

Πνευ­μα­τι­κά θησαυ­ρί­σμα­τα από ομι­λί­ες του αγί­ου Ιωάν­νου του Χρυ­σο­στό­μου

Η ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ

Αν η αμαρ­τία, όταν είναι ενω­μέ­νη με την ταπει­νο­φρο­σύ­νη, τρέ­χει τόσο γρή­γο­ρα στο δρό­μο της θεϊ­κής ευσπλα­χνί­ας, ώστε μπο­ρεί να ξεπε­ρά­σει και την αρε­τή που τρέ­χει με αλα­ζο­νεία, τότε πού δεν θα φτά­σει η αρε­τή, όταν συνυ­πάρ­χει με την ταπει­νο­φρο­σύ­νη; Αν εκεί­νοι που ομο­λο­γούν τα αμαρ­τή­μα­τά τους, βρί­σκουν έλε­ος από τον Κύριο, τότε πόσα στε­φά­νια δεν θα κερ­δί­σουν εκεί­νοι που έχουν πλή­ρη επί­γνω­ση των αγα­θών τους πρά­ξε­ων και παρα­μέ­νουν ταπει­νοί;

Έχεις πραγ­μα­το­ποι­ή­σει ανα­ρίθ­μη­τα καλά έργα; Έχεις απο­κτή­σει κάθε αρε­τή; Όλα αυτά είναι μάταια και ανώ­φε­λα, αν δεν συνο­δεύ­ον­ται από την ταπει­νο­φρο­σύ­νη. Κανέ­να, μα κανέ­να κατόρ­θω­μα δεν μπο­ρεί να στα­θεί δίχως αυτήν.

Ένας από τους λόγους για τους οποί­ους ο Θεός έπλα­σε τον άνθρω­πο με σώμα και ψυχή, δηλα­δή με ένα στοι­χείο υλι­κό και με ένα πνευ­μα­τι­κό, είναι και τού­τος: όταν κυριεύ­ε­ται από την αλα­ζο­νεία, να ταπει­νώ­νε­ται από την ευτέ­λεια του φθαρ­τού σώμα­τος, και όταν του έρχε­ται λογι­σμός εξευ­τε­λι­στι­κός για τη θεό­πλα­στη φύση του, να ενθαρ­ρύ­νε­ται από την ευγέ­νεια της αθά­να­της ψυχής του. Γι’ αυτό είναι καλό να συλ­λο­γι­ζό­μα­στε την κατα­γω­γή μας, να θυμό­μα­στε από τι και πώς δημιουρ­γη­θή­κα­με.

Έβα­λε ακό­μα μέσα μας ο Θεός μεγά­λες δυνά­μεις, αλλά και πολ­λές αδυ­να­μί­ες. Έτσι, με τις δυνά­μεις δοξά­ζε­ται η δική Του σοφία και με τις αδυ­να­μί­ες περιο­ρί­ζε­ται η δική μας υπε­ρη­φά­νεια. Μας έδω­σε, λ.χ., γλώσ­σα που μιλά­ει, ψάλ­λει, υμνεί τον Κύριο του σύμ­παν­τος, διη­γεί­ται την ωραιό­τη­τα της κτί­σε­ως, συζη­τά­ει για τα γήι­να και τα επου­ρά­νια, για τα πρό­σκαι­ρα και τα αιώ­νια. Και όλα αυτά, μολο­νό­τι είναι ένα μικρό κομ­μά­τι σάρ­κας, που δεν έχει μέγε­θος ούτε δυο δαχτύ­λων. Για να μη νομί­ζει, λοι­πόν, η γλώσ­σα πως είναι κάτι σπου­δαίο και υπε­ρη­φα­νεύ­ε­ται για τις θεόσ­δο­τες ικα­νό­τη­τές της, πολ­λές φορές, με θεία παρα­χώ­ρη­ση, πλη­γώ­νε­ται ή πρή­ζε­ται. Έτσι μαθαί­νει ότι ενώ μπο­ρεί να μιλά­ει για πράγ­μα­τα αθά­να­τα, η ίδια είναι θνη­τή· και ενώ ο Θεός, τον οποίο κηρύσ­σει, είναι παν­το­δύ­να­μος, η ίδια είναι αδύ­να­μη.

Μας έδω­σε ακό­μα ο Πλά­στης μας το μάτι, τον μικρό αυτό βολ­βό, με τον οποίο ατε­νί­ζου­με ολό­κλη­ρη την κτί­ση. Και για να μην υπε­ρη­φα­νεύ­ε­ται το μάτι, έχον­τας τέτοια θαυ­μα­στή ικα­νό­τη­τα, προ­σβάλ­λε­ται συχνά από διά­φο­ρες παθή­σεις, που μειώ­νουν ή και απο­σβή­νουν την όρα­ση. Έτσι μαθαί­νει τι είναι στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, μαθαί­νει όμως και να δοξά­ζει, μέσω της ορα­τής κτί­σε­ως, τον Δημιουρ­γό.

Σκέ­ψου τώρα, αν ο άνθρω­πος μολο­νό­τι σέρ­νει μαζί του τόσες αδυ­να­μί­ες, συχνά ξεχνά­ει την ελε­ει­νό­τη­τά του και ξεση­κώ­νε­ται με θρα­σύ­τη­τα εναν­τί­ον του Ευερ­γέ­τη του, μέχρι πού θα έφτα­νε η έπαρ­σή του αν ήταν ολό­τε­λα απαλ­λαγ­μέ­νος από τις αδυ­να­μί­ες αυτές;

Βάλε λοι­πόν καλά στο νου σου εσύ ο ψηλο­μύ­της, ότι ο πλη­σί­ον σου, που δεν κατα­δέ­χε­σαι ούτε να τον κοι­τά­ξεις, είναι κι αυτός άνθρω­πος όμοιος και ισό­τι­μος με εσέ­να. Φτω­χός είναι εκεί­νος κι εσύ πλού­σιος; Αγράμ­μα­τος είναι εκεί­νος κι εσύ μορ­φω­μέ­νος; Άση­μος είναι εκεί­νος κι εσύ ένδο­ξος; Τι σημα­σία έχουν όλα αυτά τα πρό­σκαι­ρα και μάταια; Δεν απο­τε­λεί και ο συνάν­θρω­πός σου μιαν εικό­να του Θεού; Για­τί λοι­πόν τον περι­φρο­νείς; Δεν κατα­λα­βαί­νεις ότι στο πρό­σω­πό του περι­φρο­νείς τον ίδιο τον Θεό; Για­τί δεν τον εξυ­πη­ρε­τείς, δεν τον περι­ποιεί­σαι, δεν τον τιμάς; Επει­δή το ξέρω, τον θεω­ρείς κατώ­τε­ρό σου. Και σε ρωτάω: Πόσο κατώ­τε­ροι ήταν οι από­στο­λοι από τον Χρι­στό; Άνθρω­ποι αυτοί, Θεός Εκεί­νος. Αγράμ­μα­τοι αυτοί, πάν­σο­φος Εκεί­νος. Πάμ­φτω­χοι αυτοί, πάμ­πλου­τος Εκεί­νος. Κι όμως, ο Κύριος κατα­δέ­χθη­κε να πλύ­νει τα πόδια τους. Δεν θα έπρε­πε να κάνεις κι εσύ το ίδιο στους συναν­θρώ­πους σου; Αλλά μήτε να το ακού­σεις δεν μπο­ρείς!

Αν δεν μιμη­θείς τον Χρι­στό στην ταπεί­νω­ση, δεν θα έχεις θέση κον­τά Του στη μέλ­λου­σα ζωή. Το αιώ­νιο συμ­φέ­ρον σου, επο­μέ­νως, επι­βάλ­λει να μην υπε­ρη­φα­νεύ­ε­σαι για τα αγα­θά και τα πλού­τη σου. Αυτό επι­βάλ­λει όμως και το πρό­σκαι­ρο γήι­νο συμ­φέ­ρον σου. Για­τί κανέ­νας άνθρω­πος δεν προ­κα­λεί τόσο το φθό­νο των άλλων, όσο ο πλού­σιος. Όταν μάλι­στα ο πλού­σιος είναι και υπερ­φί­α­λος, τότε μισεί­ται δύο φορές. Ο ταπει­νός, αντί­θε­τα, μετριά­ζει το μίσος που αισθά­νον­ται γι’ αυτόν οι άλλοι. Αν επι­πλέ­ον είναι ελε­ή­μων, κερ­δί­ζει και την αγά­πη τους. Έτσι κατέ­χει με μεγα­λύ­τε­ρη ασφά­λεια τα υπάρ­χον­τά του. Τόσο σπου­δαία είναι η ταπει­νο­φρο­σύ­νη· δεν μας χαρί­ζει μόνο την ουρά­νια βασι­λεία, αλλά μας ωφε­λεί και σε τού­τον τον κόσμο.

Ας μην υπε­ρη­φα­νευό­μα­στε, λοι­πόν, ούτε για τον πλού­το μας, ούτε για κανέ­να προ­τέ­ρη­μά μας. Ας προ­σπα­θή­σου­με να κατα­νο­ή­σου­με την φύση μας, ας σκε­φτού­με τις αμαρ­τί­ες μας, ας μάθου­με ποιοι πραγ­μα­τι­κά είμα­στε. Η αυτο­γνω­σία θα βάλει στην ψυχή μας την ταπει­νο­φρο­σύ­νη.Εκεί­νος, μάλι­στα, που θεω­ρεί πως δεν έχει καμιάν αξία, αυτός είναι που έχει γνω­ρί­σει καλά τον εαυ­τό του.

Τίπο­τα δεν είναι τόσο αρε­στό στον Κύριο, όσο το ταπει­νό φρό­νη­μα. «Μάθε­τε ἀπ᾿ ἐμοῦ (:Διδα­χθεί­τε απ΄το δικό μου παρά­δειγ­μα)», είπε, «ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρ­δίᾳ(:για­τί είμαι πρά­ος και ταπει­νός στην καρ­διά)»[Ματθ.11,29]. Και πραγ­μα­τι­κά, αν δεν ήταν ταπει­νός Εκεί­νος, μολο­νό­τι Υιός του μεγά­λου Θεού, θα διά­λε­γε ως μητέ­ρα μιαν άση­μη κόρη; Αν δεν ήταν ταπει­νός Εκεί­νος, ο δημιουρ­γός του ορα­τού και αορά­του κόσμου, θα κατέ­βαι­νε από τον ουρα­νό στη γη; Αν δεν ήταν ταπει­νός Εκεί­νος, ο εξου­σια­στής του πλού­του όλης της κτί­σε­ως, θα κατα­δε­χό­ταν να ξαπλω­θεί μέσα σε ένα φτω­χι­κό παχνί; Αν δεν ήταν ταπει­νός Εκεί­νος, ο ανα­μάρ­τη­τος και αθώ­ος, θα μαστι­γω­νό­ταν, θα χλευα­ζό­ταν, θα πέθαι­νε πάνω στο σταυ­ρό, για τη σωτη­ρία των αμαρ­τω­λών και ένο­χων ανθρώ­πων; Τόσο ταπει­νός είναι, ώστε θυσιά­στη­κε για τις αμαρ­τί­ες που εμείς κάνα­με. Τόσο ταπει­νός είναι, ώστε Θεός αυτός, παρα­κα­λά­ει και ικε­τεύ­ει εμάς,τα πλά­σμα­τά Του, να μετα­νο­ή­σου­με, για να μην κατα­στρα­φού­με.

Έχεις λοι­πόν ταπει­νό φρό­νη­μα; Μη θαυ­μά­ζεις τον εαυ­τό σου! Σκέ­ψου πόσο χαμη­λά κατέ­βη­κε ο Κύριός σου και τότε όχι μόνο δεν θα θαυ­μά­σεις, αλλά και θα περι­γε­λά­σεις τον εαυ­τό σου. Ακό­μα κι αν ήσου­να ο ταπει­νό­τε­ρος από όλους τους ανθρώ­πους, δε θα είχες κάνει τίπο­τα το σπου­δαίο, μπρο­στά σε αυτό που έκα­νε ο Χρι­στός. Ποιο θα είναι το κέρ­δος σου, άλλω­στε, αν η ταπει­νο­φρο­σύ­νη σε οδη­γή­σει στην υπε­ρη­φά­νεια; Και όποιος λέει πως είναι καλύ­τε­ρα να κατορ­θώ­νου­με μιαν αρε­τή και να υπε­ρη­φα­νευό­μα­στε, παρά να πέφτου­με σε ένα αμάρ­τη­μα και να ταπει­νω­νό­μα­στε, αυτός αγνο­εί τη ζημιά που προ­ξε­νεί η αλα­ζο­νεία και το κέρ­δος που επι­φέ­ρει η ταπει­νο­φρο­σύ­νη. Για­τί ο άνθρω­πος που κατορ­θώ­νει κάτι και υπε­ρη­φα­νεύ­ε­ται γι’ αυτό, γρή­γο­ρα θα πέσει, όπως έχει απο­δεί­ξει η πεί­ρα, στην έσχα­τη απώ­λεια. Απε­ναν­τί­ας, εκεί­νος που πέφτει σε ένα παρά­πτω­μα και ταπει­νώ­νε­ται από την πτώ­ση του και εμπει­ρό­τε­ρος γίνε­ται και γρή­γο­ρα ξανα­ση­κώ­νε­ται, αν βέβαια θέλει, και επα­νορ­θώ­νει το σφάλ­μα του.

Ωστό­σο θα μου πεί­τε πολ­λοί από αυτούς που προ­χω­ρού­σαν στα­θε­ρά στον σωστό δρό­μο πριν δοκι­μά­σουν πει­ρα­σμούς, έπε­σαν σε παρα­πτώ­μα­τα όταν τους βρή­καν πει­ρα­σμοί. Σας απαν­τώ, λοι­πόν: Ποιος είναι εκεί­νος που γνω­ρί­ζει καλά, αν κάποιος βαδί­ζει στον σωστό δρό­μο, εκτός από τον παν­το­γνώ­στη Κύριο, τον δημιουρ­γό μας, που δεν αγνο­εί καμία πρά­ξη, κανέ­να λόγο, κανέ­να αίσθη­μά μας; Για­τί, πολ­λές φορές άνθρω­ποι που εμείς τους θεω­ρού­με χρη­στούς και ενά­ρε­τους, είναι ανή­θι­κοι και ανέν­τι­μοι.

Ας τους αφή­σου­με, όμως αυτούς και ας μιλή­σου­με για τους άλλους, που πραγ­μα­τι­κά ζουν με χρη­στό­τη­τα. Και όλες τις αρε­τές να έχουν απο­κτή­σει, αν έχουν παρα­με­λή­σει τη σπου­δαιό­τε­ρη, την ταπει­νο­φρο­σύ­νη, εγκα­τα­λεί­πον­ται από τον Θεό, για να συνει­δη­το­ποι­ή­σουν έτσι ότι όσα κατόρ­θω­σαν δεν οφεί­λον­ται στη δική τους δύνα­μη, αλλά στη δική Του χάρη, βοή­θεια και προ­στα­σία. Για­τί ο φιλάν­θρω­πος Κύριος πάν­τα συν­τρέ­χει τους πιστούς και ταπει­νούς δού­λους Του. Θα σας θυμί­σω δύο τρία σχε­τι­κά περι­στα­τι­κά από την Αγία Γρα­φή.

Όταν ο βασι­λιάς των Γερά­ρων Αβι­μέ­λεχ και οι Φιλι­σταί­οι βοσκοί έδιω­ξαν άδι­κα τον Ισα­άκ από τα χωρά­φια του κι από τα πηγά­δια που με τόσον κόπο είχε ανοί­ξει, αυτός δε φέρ­θη­κε μικρό­ψυ­χα, δεν αγα­νά­κτη­σε, δε λιπο­ψύ­χη­σε, δεν είπε και δεν σκέ­φτη­κε τίπο­τα κακό μήτε για τους ανθρώ­πους, που τον αδί­κη­σαν, μήτε για τον Θεό, που δεν τον υπε­ρα­σπί­στη­κε. Γι’ αυτό ο Κύριος τον τίμη­σε και τον βοή­θη­σε υπερ­βο­λι­κά. Του φανε­ρώ­θη­κε την ίδια νύχτα και του είπε «ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς Ἁβραὰμ τοῦ πατρός σου· μὴ φοβοῦ· μετὰ σοῦ γάρ εἰμι καὶ εὐλογή­σω σε καὶ πλη­θυνῶ τὸ σπέρ­μα σου δι᾿ Ἁβραὰμ τὸν πατέ­ρα σου(: Εγώ είμαι ο Θεός του πατέ­ρα σου του Αβρα­άμ. Μη φοβά­σαι. Είμαι μαζί σου και θα σε ευλο­γή­σω και θα πλη­θύ­νω και τους απο­γό­νους σου ένε­κα του Αβρα­άμ του πατέ­ρα σου)»[Γέν.26,24]. Σαν άκου­σε τα λόγια τού­τα ο δίκαιος Ισα­άκ, παρη­γο­ρή­θη­κε και εγκαρ­διώ­θη­κε. Η θεϊ­κή υπό­σχε­ση δεν άργη­σε να εκπλη­ρω­θεί. Κοί­τα πόση δύνα­μη έχει η ταπεί­νω­ση! Εκεί­νοι που πρω­τύ­τε­ρα τον είχαν διώ­ξει, ήρθαν τώρα να τον συναν­τή­σουν, να του ζητή­σουν συγνώ­μη και να ομο­λο­γή­σουν τη δύνα­μή του. «ἰδόν­τες ἑωρά­κα­μεν, ὅτι ἦν Κύριος μετὰ σοῦ(:Είδα­με πια καθα­ρά ότι ο Κύριος είναι μαζί σου)», του είπαν (Γέν. 26,28). Και ποιος μπο­ρεί να είναι δυνα­τό­τε­ρος από εκεί­νον που έχει τον Θεό μαζί του;

Ας δού­με τώρα πώς ταξί­δε­ψε σε ξένη γη ο γιος του Ισα­άκ, ο Ιακώβ, όταν τον κατα­δί­ω­κε ο αδελ­φός του, για­τί μεγά­λη ωφέ­λεια θα απο­κο­μί­σου­με και απ’ αυτό. «Καὶ ἐξῆλθεν Ἰακὼβ ἀπὸ τοῦ φρέ­α­τος τοῦ ὅρκου καὶ ἐπορεύ­θη εἰς Χαῤῥάν αυτός καὶ ἀπήν­τη­σε τόπῳ καὶ ἐκοι­μήθῃ ἐκεῖ (:Και ο Ιακώβ ανα­χώ­ρη­σε από το φρέ­αρ του όρκου και καθώς πήγαι­νε προς την Χαρ­ράν της Μεσο­πο­τα­μί­ας και βρέ­θη­κε σε ένα τόπο και κοι­μή­θη­κε εκεί)», λέει η Αγία Γρα­φή: «Ἒδυ γὰρ ὁ ἥλιος· καὶ ἔλαβεν ἀπὸ τῶν λίθων τοῦ τόπου, καὶ ἔθηκε πρὸς κεφαλῆς αὐτοῦ καὶ ἐκοι­μή­θη ἐν τῷ τόπῳ ἐκείνῳ(:Καθώς είχε δύσει ο ήλιος. Και αφού πήρε ένα λιθά­ρι, το έβα­λε για προ­σκέ­φα­λό του και κοι­μή­θη­κε στον τόπο εκεί­νο)»[Γέν. 28,10–11]. Βλέ­πεις φιλο­σο­φι­κή διά­θε­ση, που δεν μπο­ρεί να εκφρα­στεί με λόγια; Βλέ­πεις μεγα­λο­ψυ­χία και απλό­τη­τα σε έναν νέο από πλού­σια οικο­γέ­νεια, ανα­θρεμ­μέ­νο με κάθε φρον­τί­δα και περι­ποί­η­ση; Μια πέτρα χρη­σι­μο­ποί­η­σε για προ­σκέ­φα­λο και πάνω στο χώμα πλά­για­σε για να κοι­μη­θεί. Και αξιώ­θη­κε να δει τον ίδιο τον Κύριο, που του είπε: «Ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς Ἁβραὰμ τοῦ πατρός σου, καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαάκ· μὴ φοβοῦ(:Εγώ είμαι ο Θεός του Αβρα­άμ και του Ισα­άκ, των πατέ­ρων σου. Μη φοβά­σαι)»[Γέν.28,13].Και συνε­χί­ζει λίγο πιο κάτω: «καὶ ἰδοὺ ἐγώ εἰμι μετὰ σοῦ δια­φυ­λάσ­σων σε ἐν ῇ ὁδῷ πάσῃ, οὗ ἂν πορευθῇς(:Εγώ θα είμαι μαζί σου και θα σε προ­στα­τεύω σε κάθε δρό­μο σου, όπου κι αν πας)»[Γέν. 28,14].

Αν λοι­πόν θέλεις να είναι πραγ­μα­τι­κά μεγά­λα τα κατορ­θώ­μα­τά σου, ούτε μεγά­λα να τα θεω­ρή­σεις, ούτε στον εαυ­τό σου να τα απο­δώ­σεις ποτέ. Πάν­τα να ομο­λο­γείς ότι στη χάρη του Θεού οφεί­λον­ται όλα. Έτσι κάνεις τον Κύριο οφει­λέ­τη σου, όχι μόνο για τα κατορ­θώ­μα­τα, αλλά και για την ευγνω­μο­σύ­νη, τη μετριο­φρο­σύ­νη, την ταπεί­νω­σή σου. Έτσι κερ­δί­ζεις και την αγά­πη, τη συμ­πά­θεια, την ευμέ­νεια των ανθρώ­πων· για­τί κανέ­νας δεν είναι τόσο αγα­πη­τός και συμ­πα­θη­τι­κός, όσο ο ταπει­νός.

Η ταπεί­νω­σή σου, όμως πρέ­πει να είναι γνή­σια και πηγαία, όχι υπο­κρι­τι­κή η επι­φα­νεια­κή. Να είναι αμε­τά­πτω­τη και να εκδη­λώ­νε­ται όμοια σε όλους, είτε φίλοι είναι είτε εχθροί, είτε μεγά­λοι είτε μικροί. Να μην απο­τε­λεί μόνο χαρα­κτη­ρι­στι­κό της εξω­τε­ρι­κής σου συμ­πε­ρι­φο­ράς, αλλά και βίω­μα της καρ­διάς σου.

Την αλη­θι­νή ταπει­νο­φρο­σύ­νη, που είναι συν­δυα­σμέ­νη με τη διά­κρι­ση, μπο­ρεί να σου τη διδά­ξει ένα περι­στα­τι­κό από το Ευαγ­γέ­λιο: «Ἐλθόν­των δὲ αὐτῶν εἰς Καπερ­ναοὺμ προσῆλθον οἱ τὰ δίδραχ­μα λαμ­βά­νον­τες τῷ Πέτρῳ καὶ εἶπον· ὁ διδά­σκα­λος ὑμῶν οὐ τελεῖ τὰ δίδραχ­μα;(:Και όταν ο Ιησούς και οι μαθη­τές Του έφθα­σαν στην Καπερ­να­ούμ, ήλθαν στον Πέτρο οι εισπρά­κτο­ρες του φόρου των δύο δραχ­μών που οι Ιου­δαί­οι από ευλά­βεια πρό­σφε­ραν για τον ναό, και είπαν: ‘’Ο διδά­σκα­λός σας δεν πλη­ρώ­νει τις δύο δραχ­μές;’’)»[Ματθ. 17,24].Παρατήρησε ότι δεν τόλ­μη­σαν να μιλή­σουν στον Χρι­στό, αλλά στον Πέτρο· και σε αυτόν όχι επι­θε­τι­κά, αλλά συγ­κρα­τη­μέ­να. Δεν κατη­γό­ρη­σαν τον Κύριο. Απλώς ρώτη­σαν με συστο­λή: «Οὐ τελεῖ;(:Δεν πλη­ρώ­νει;)». Για­τί δεν πίστευαν, βέβαια, πως ήταν Υιός του Θεού, Τον σέβον­ταν όμως για τα θαύ­μα­τα που έκα­νε.

Τι απάν­τη­σε λοι­πόν ο Πέτρος; «Ναί (:Ναι, πλη­ρώ­νει)». Μα μόλις μπή­κε στο σπί­τι, όπου έμε­νε, και πριν πει τίπο­τα, τον πρό­λα­βε ο παν­το­γνώ­στης Κύριος και του είπε: «Τί σοι δοκεῖ, Σίμων; Οἱ βασι­λεῖς τῆς γῆς ἀπὸ τίνων λαμ­βά­νου­σι τέλη ἢ κῆνσον; Ἀπὸ τῶν υἱῶν αὐτῶν ἢ ἀπὸ τῶν ἀλλο­τρί­ων;(:Τι γνώ­μη έχεις, Σίμων; Οι βασι­λείς της γης από ποιους παίρ­νουν δασμούς ή κεφα­λι­κό φόρο; Από τα παι­διά τους ή από τους ξένους, που δεν είναι μέλη του βασι­λι­κού τους οίκου;)». «Ἀπὸ τῶν ἀλλο­τρί­ων(:Από τους ξένους)», απο­κρί­θη­κε ο Πέτρος. «Ἄραγε ἐλεύ­θε­ροί εἰσιν οἱ υἱοί (:Συνε­πώς τα παι­διά του βασι­λιά απαλ­λάσ­σον­ται από κάθε φορο­λο­γία. Ούτε εγώ λοι­πόν, που είμαι γνή­σιος Υιός του Θεού, ούτε εσείς που με υπη­ρε­τεί­τε, είμα­στε υπο­χρε­ω­μέ­νοι να πλη­ρώ­νου­με φόρο για τον οίκο του Θεού Πατέ­ρα μας)», συμ­πέ­ρα­νε ο Ιησούς [Ματθ.17,25–26]. Τι εννο­ού­σε με αυτό; Ότι αφού οι γιοι των επί­γειων βασι­λιά­δων απαλ­λάσ­σον­ται από τη φορο­λο­γία, πολύ περισ­σό­τε­ρο Εκεί­νος, ο Υιός του ουρά­νιου Βασι­λιά και Βασι­λιάς ο ίδιος. Ωστό­σο πρό­σθε­σε: «ἵνα δὲ μὴ σκαν­δα­λί­σω­μεν αὐτούς, πορευ­θεὶς εἰς τὴν θάλασ­σαν βάλε ἄγκι­στρον καὶ τὸν ἀναβάν­τα πρῶτον ἰχθὺν ἆρον, καὶ ἀνοί­ξας τὸ στό­μα αὐτοῦ εὑρήσεις στατῆρα· ἐκεῖνον λαβὼν δὸς αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ(:Για να μη σκαν­δα­λί­σου­με, πάν­τως, τους εισπρά­κτο­ρες του φόρου, πήγαι­νε στη θάλασ­σα, ρίξε το αγκί­στρι και πάρε το πρώ­το ψάρι που θα βγά­λεις· άνοι­ξε το στό­μα του και θα βρεις μέσα ένα τετρά­δραχ­μο· παρ’ το και δώσε τους το, για μένα και για σένα)»[Ματθ. 17,27].

Βλέ­πεις ότι δεν αρνεί­ται να πλη­ρώ­σει τον φόρο, ούτε και προ­στά­ζει απλά τον Πέτρο να τον πλη­ρώ­σει. Πλη­ρώ­νει, αφού πρώ­τα απο­δει­κνύ­ει ότι δεν είναι υπο­χρε­ω­μέ­νος να το κάνει. Για­τί; Για να μη σκαν­δα­λι­στούν οι εισπρά­κτο­ρες και οι μαθη­τές Του. Δεν δίνει δηλα­δή τον φόρο σαν υπο­χρε­ω­μέ­νος σε πλη­ρω­μή, αλλά για την αδυ­να­μία εκεί­νων.

Και για ποιο λόγο δεν τους λέει να δώσουν τον φόρο από το ταμείο τους; Για να δεί­ξει και σε τού­τη την περί­στα­ση ότι είναι Θεός και Κύριος του σύμ­παν­τος, ότι εξου­σιά­ζει και τη θάλασ­σα. Προ­εί­πε, λοι­πόν, ότι από τον βυθό της θα πια­στεί ένα ψάρι, που θα πλη­ρώ­σει τον φόρο. Και πραγ­μα­τι­κά, με τη βου­λή και το πρό­σταγ­μά Του, πιά­στη­κε το ψάρι, που είχε στο στό­μα του ένα τετρά­δραχ­μο. Αυτό το νόμι­σμα προ­σφέ­ρον­τάς Του ως δώρο η θάλασ­σα, έδει­ξε την υπο­τα­γή της στον Δημιουρ­γό της. Αλλά και ο Κύριος έδει­ξε την ταπεί­νω­σή Του, πλη­ρώ­νον­τας φόρο στους εισπράκτορες‑ο Θεός στους ανθρώ­πους, ο Πλά­στης στα πλά­σμα­τα, ο ευερ­γέ­της στους οφει­λέ­τες.

Ας μην υπε­ρη­φα­νευό­μα­στε, λοι­πόν, για τίπο­τα. Ας θεω­ρού­με τον εαυ­τό μας τιπο­τέ­νιο. Είμα­στε αμαρ­τω­λοί; Αν το παρα­δε­χό­μα­στε και το ομο­λο­γού­με με συν­τρι­βή, όπως ο τελώ­νης της ευαγ­γε­λι­κής παρα­βο­λής, γινό­μα­στε δίκαιοι. Είμα­στε δίκαιοι; Αν πιστεύ­ου­με ταπει­νά πως είμα­στε αμαρ­τω­λοί, γινό­μα­στε δυο φορές δίκαιοι. Για­τί «ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσε­ται, ταπει­νοῖς δὲ δίδωσι χάριν(:ο Θεός εναν­τιώ­νε­ται στους υπε­ρή­φα­νους, στους ταπει­νούς όμως δίνει τη χάρη Του)»[Ιακ.4,6].

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

επι­μέ­λεια κει­μέ­νου: Ελέ­νη Λιναρ­δά­κη, φιλό­λο­γος

ΠΗΓΕΣ:

• Θέμα­τα ζωής(από τις ομι­λί­ες του αγί­ου Ιωάν­νη του Χρυ­σο­στό­μου), τόμος Β΄, σελ. 36–44, εκδ. Ιερά Μονή Παρα­κλή­του, Ωρω­πός Αττι­κής, 2010.

• Η Παλαιά Δια­θή­κη κατά τους εβδο­μή­κον­τα, Κεί­με­νον και σύν­το­μος από­δο­σις του νοή­μα­τος υπό Ιωάν­νου Κολι­τσά­ρα, εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Η Ζωή», έκδο­ση τέταρ­τη, Αθή­να 2005.

• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

• Π. Τρεμ­πέ­λα, Η Και­νή Δια­θή­κη με σύν­το­μη ερμη­νεία (από­δο­ση στην κοι­νή νεο­ελ­λη­νι­κή), εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Ο Σωτήρ», έκδο­ση τέταρ­τη, Αθή­να 2014.

• Η Και­νή Δια­θή­κη, Κεί­με­νον και ερμη­νευ­τι­κή από­δο­σις υπό Ιωάν­νου Κολι­τσά­ρα, εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Η Ζωή», έκδο­ση τρια­κο­στή τρί­τη, Αθή­να 2009.

• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm

Ο ΙΕΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΩΝΗ

«…Έχεις όμως και τρί­το δρό­μο που φέρ­νει στη μετά­νοια. Και σου παρου­σί­α­σα πολ­λές οδούς μετά­νοιας, για να σου κάνω με την ποι­κι­λία τους εύκο­λη τη σωτη­ρία. Όμως ποια είναι αυτή η τρί­τη οδός; Η ταπει­νο­φρο­σύ­νη. Έχε ταπει­νό φρό­νη­μα και εξά­λει­ψες το πλή­θος των αμαρ­τιών σου. Και έχεις και γι᾽ αυτό από­δει­ξη από την Αγία Γρα­φή, από την ανά­γνω­ση της παρα­βο­λής του Τελώ­νη και του Φαρι­σαί­ου [:Λου­κα 18, 10–14 ].

«Ἄνθρω­ποι δύο ἀνέβη­σαν εἰς τὸ ἱερὸν προ­σεύ­ξα­σθαι, ὁ εἷς Φαρι­σαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώ­νης(:Δύο άνθρω­ποι ανέ­βη­καν στο ιερό για να προ­σευ­χη­θούν˙ ο ένας ήταν Φαρι­σαί­ος και ο άλλος τελώ­νης)», λέγει· και άρχι­σε ο Φαρι­σαί­ος να απα­ριθ­μεί τις αρε­τές του: «Ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοι­ποὶ τῶν ἀνθρώ­πων, ἅρπα­γες, ἄδικοι, μοι­χοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώ­νης(:Σ’ ευχα­ρι­στώ, Θεέ μου, διό­τι δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώ­πους, που είναι άρπα­γες, άδι­κοι, μοι­χοί, ή και σαν αυτόν εκεί τον τελώ­νη. Ενώ δηλα­δή όλοι οι άλλοι είναι ένο­χοι και αξιο­κα­τά­κρι­τοι, εγώ είμαι ο μόνος ανέ­νο­χος. Σ’ ευχα­ρι­στώ λοι­πόν, διό­τι δεν βλέ­πω στον εαυ­τό μου τις τόσες κακί­ες που έχουν οι άλλοι. Έχω όμως και αρε­τές: Δεν είμαι εγώ όπως όλος ο κόσμος, ούτε όπως αυτός ο Τελώ­νης)».

Άθλια και ταλαί­πω­ρη ψυχή, όλη την οικου­μέ­νη την κατα­δί­κα­σες, για­τί λύπη­σες και τον πλη­σί­ον σου; Δεν σου άρκε­σε η οικου­μέ­νη, κι έφτα­σες να κατα­δι­κά­σεις και τον Τελώ­νη; Όλους λοι­πόν τους κατη­γό­ρη­σες και δεν λυπή­θη­κες ούτε τον ένα αυτόν άνθρω­πο; ‘’Δεν είμαι εγώ όπως όλος ο κόσμος, ούτε όπως αυτός ο Τελώ­νης’’. Και συνε­χί­ζει: «Νηστεύω δὶς τοῦ σαβ­βά­του, ἀποδε­κατῶ πάν­τα ὅσα κτῶμαι(:Νηστεύω δύο φορές την εβδο­μά­δα, δίνω το δέκα­το από τα υπάρ­χον­τά μου στους φτω­χούς)». Είπε δηλα­δή λόγια αλα­ζο­νι­κά. Άθλιε άνθρω­πε, καλά όλη την οικου­μέ­νη την κατα­δί­κα­σες, για­τί κατη­γό­ρη­σες και τον πλη­σί­ον σου Τελώ­νη; Δεν χόρ­τα­σες με την κατη­γο­ρία της οικου­μέ­νης, αλλά κατέ­κρι­νες κι εκεί­νον που ήταν μαζί σου;

Τι έκα­με λοι­πόν ο Τελώ­νης; Όταν τα άκου­σε αυτά δεν είπε: «Εσύ ποιος είσαι που λες αυτά εναν­τί­ον μου; Από πού γνω­ρί­ζεις τον βίο μου; Δεν με συνα­να­στρά­φη­κες. Δεν έμει­νες μαζί μου. Δεν ζήσα­με μαζί. Για­τί υπε­ρη­φα­νεύ­ε­σαι τόσο πολύ; Ποιος είναι μάρ­τυ­ρας των δικών σου αγα­θο­ερ­γιών; Για­τί παι­νεύ­εις τον εαυ­τό σου; Για­τί κάνεις χάρη στον εαυ­τό σου;» Όμως τίπο­τε απ’ αυτά δεν είπε ο Τελώ­νης, αλλά, αφού έσκυ­ψε, προ­σκύ­νη­σε τον Θεό και είπε: «Θεέ μου, συγ­χώ­ρε­σέ με τον αμαρ­τω­λό», και με την ταπει­νο­φρο­σύ­νη που έδει­ξε ο Τελώ­νης, δικαιώ­θη­κε. Αντί­θε­τα ο Φαρι­σαί­ος κατέ­βη­κε από το ναό στε­ρη­μέ­νος τη δικαί­ω­ση, ενώ ο Τελώ­νης κατέ­βη­κε πετυ­χαί­νον­τας τη δικαί­ω­ση. Κι έτσι τα λόγια νίκη­σαν τα έργα. Για­τί ο ένας έχα­σε τη δικαί­ω­ση από τα έργα, ενώ ο άλλος με τον ταπει­νό λόγο και λογι­σμό πέτυ­χε τη δικαί­ω­ση. Αν και βέβαια ούτε ταπει­νο­φρο­σύ­νη ήταν εκεί­νο· για­τί ταπει­νο­φρο­σύ­νη είναι όταν κανείς, ενώ είναι μεγά­λος, ταπει­νώ­νει τον εαυ­τό του. Αυτό που είπε ο Τελώ­νης δεν ήταν λόγος ταπει­νο­φρο­σύ­νης, αλλά ήταν η αλή­θεια· για­τί ήταν αλη­θι­νά τα λόγια· ήταν πραγ­μα­τι­κά αμαρ­τω­λός.

Πραγ­μα­τι­κά πες μου, τι υπάρ­χει χει­ρό­τε­ρο από τον Τελώ­νη; Είναι έμπο­ρος ξένης σοδειάς, και καρ­πώ­νε­ται καρ­πούς από ξένους κόπους. Και τον κόπο βέβαια δεν τον προ­σέ­χει, ενώ το κέρ­δος το μοι­ρά­ζε­ται. Ώστε η αμαρ­τία του Τελώ­νη είναι η χει­ρό­τε­ρη. Για­τί τίπο­τε άλλο δεν είναι ο Τελώ­νης, παρά σκέ­τος εκβια­σμός. Εκβια­σμός χωρίς φόβο, αμαρ­τία νόμι­μη, εύσχη­μη πλε­ο­νε­ξία. Πραγ­μα­τι­κά τι υπάρ­χει χει­ρό­τε­ρο από τον Τελώ­νη που κάθε­ται στον δρό­μο και τρυ­γά­ει τους ξένους κόπους; Όταν είναι η ώρα των κόπων, καμιά φρον­τί­δα εκ μέρους του, όταν όμως φτά­νει η στιγ­μή του κέρ­δους, από εκεί­να που δεν κόπια­σε παίρ­νει τη μερί­δα. Ώστε, εάν ο Τελώ­νης, ενώ ήταν αμαρ­τω­λός, πέτυ­χε τόση μεγά­λη δωρεά με την ταπει­νο­φρο­σύ­νη του, πόσο πιο μεγά­λη δεν θα επι­τύ­χει εκεί­νος που είναι ενά­ρε­τος και ζει ταπει­νά; Ώστε, αν εξο­μο­λο­γη­θείς τις αμαρ­τί­ες σου και ταπει­νω­θείς, γίνε­σαι δίκαιος.

Θέλεις να μάθεις και ποιος είναι ταπει­νό­φρο­νας; Πρό­σε­χε τον Παύ­λο τον δάσκα­λο της οικου­μέ­νης, τον πνευ­μα­τι­κό ρήτο­ρα, το σκεύ­ος της εκλο­γής, το λιμά­νι το ακύ­μαν­το, τον πύρ­γο τον ασά­λευ­το, εκεί­νον που με το μικρο­κα­μω­μέ­νο σώμα του περι­κύ­κλω­νε την οικου­μέ­νη και σαν κάποιος φτε­ρω­τός περιέ­τρε­ξε αυτήν. Πρό­σε­χε εκεί­νον που έχει ταπει­νό λογι­σμό, τον αμα­θή και φιλό­σο­φο, τον φτω­χό και πλού­σιο. Εκεί­νον ονο­μά­ζω πραγ­μα­τι­κό ταπει­νό­φρο­να, εκεί­νον που υπέ­μει­νε αμε­τρή­τους κόπους, που έστη­σε αμέ­τρη­τα τρό­παια κατά του δια­βό­λου, που κήρυτ­τε και έλε­γε:

«Χάρι­τι δὲ Θεοῦ εἰμι ὅ εἰμι· καὶ ἡ χάρις αὐτοῦ ἡ εἰς ἐμὲ οὐ κενὴ ἐγενή­θη, ἀλλὰ περισ­σό­τε­ρον αὐτῶν πάν­των ἐκοπί­α­σα, οὐκ ἐγὼ δέ, ἀλλ᾿ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σὺν ἐμοί(: Με τη χάρη του Θεού όμως είμαι ό,τι είμαι τώρα, δηλα­δή Από­στο­λος, ίσος με τους άλλους. Και η χάρη που μου έδω­σε ο Κύριος δεν έμει­νε άκαρ­πη και χωρίς απο­τέ­λε­σμα, αλλά περισ­σό­τε­ρο από όλους αυτούς κοπί­α­σα. Και το έργο μάλι­στα αυτό δεν το εργά­στη­κα εγώ, αλλά η χάρη του Θεού που είναι μαζί μου και με ενι­σχύ­ει)» [Α’ Κορ. 15, 10]. Εκεί­νος που υπέ­μει­νε φυλα­κές και πλη­γές και μαστι­γώ­μα­τα, εκεί­νος που σαγή­νευ­σε με επι­στο­λές την οικου­μέ­νη, εκεί­νος που κλή­θη­κε με ουρά­νια φωνή. Εκεί­νος ταπει­νο­φρο­νεί, λέγον­τας:

« Ἐγὼ γάρ εἰμι ὁ ἐλάχι­στος τῶν ἀποστό­λων, ὃς οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς καλεῖσθαι ἀπόστο­λος, διό­τι ἐδίω­ξα τὴν ἐκκλη­σί­αν τοῦ Θεοῦ(:Για­τί εγώ είμαι ο πιο ασή­μαν­τος, ο κατώ­τε­ρος απ᾽ όλους τους απο­στό­λους, και δεν είμαι ικα­νός να ονο­μα­σθώ από­στο­λος, διό­τι κατε­δί­ω­ξα την Εκκλη­σία του Θεού)» [Α’ Κορ. 15, 9].

Είδες μέγε­θος ταπει­νο­φρο­σύ­νης, είδες τον Παύ­λο που ταπει­νο­φρο­νεί, που ονο­μά­ζει ελά­χι­στο τον εαυ­τό του; Για­τί λέγει:«Εγώ είμαι ο πιο ασή­μαν­τος από τους απο­στό­λους, και δεν είμαι ικα­νός να ονο­μα­σθώ από­στο­λος». Για­τί αυτό πραγ­μα­τι­κά είναι ταπει­νο­φρο­σύ­νη, το να ταπει­νώ­νε­ται σε όλους και να ονο­μά­ζει τον εαυ­τό του ελά­χι­στο. Σκέ­ψου ποιος ήταν αυτός που έλε­γε αυτά τα λόγια. Ήταν ο Παύλος,ο πολί­της του ουρανού,αυτός που σωμα­τι­κά ίσα-ίσα που ζούσε,το στή­ριγ­μα των εκκλησιών,ο επί­γειος άγγελος,ο ουρά­νιος άνθρω­πος.

Γι’ αυτό ευχα­ρί­στως ασχο­λού­μαι με τον άνδρα αυτόν και τον ενθυ­μού­μαι, επει­δή βλέ­πω την ομορ­φιά της αρε­τής του. Δεν μου ευφραί­νει τόσο τα μάτια ο ήλιος, όταν ανα­τέλ­λει και σκορ­πά τις λαμ­πρές του ακτί­νες, όσο μου φωτί­ζει τη σκέ­ψη το πρό­σω­πο του Παύ­λου. Για­τί ο ήλιος φωτί­ζει τα μάτια, ο Παύ­λος όμως σου δίνει φτε­ρά και σε ανε­βά­ζει σε ουρά­νια ύψη, καθώς σου κάνει την ψυχή ψηλό­τε­ρη από τον ήλιο και ανώ­τε­ρη από τη σελή­νη. Τέτοια είναι η δύνα­μη της αρε­τής. Κάνει άγγε­λο τον άνθρω­πο, δίνει φτε­ρά στην ψυχή και την ανυ­ψώ­νει στον ουρα­νό. Αυτήν την αρε­τή μας διδά­σκει ο Παύ­λος. Ας προ­θυ­μο­ποι­η­θού­με λοι­πόν και ας φρον­τί­σου­με να γίνου­με ζηλω­τές της αρε­τής του.

Αλλά δεν πρέ­πει να ξεφύ­γου­με από το θέμα μας. Σκο­πός μας ήταν να υπο­δεί­ξου­με ως τρί­το δρό­μο της μετά­νοιας την ταπει­νο­φρο­σύ­νη και ακό­μη πως ο τελώ­νης ούτε καν έδει­ξε ταπει­νο­φρο­σύ­νη, αλλά απλώς ομο­λό­γη­σε την αλή­θεια φανε­ρώ­νον­τας τα αμαρ­τή­μα­τά του. Και δικαιώ­θη­κε ο τελώ­νης χωρίς να πλη­ρώ­σει χρή­μα­τα, χωρίς να δια­νύ­σει πέλα­γα, χωρίς να βαδί­σει δρό­μους μακρι­νούς, χωρίς να περά­σει θάλασ­σες άπει­ρες, χωρίς να προ­σκα­λέ­σει φίλους, χωρίς να κατα­να­λώ­σει χρό­νο πολύ, αλλά δια της ταπει­νο­φρο­σύ­νης δικαιώ­θη­κε και αξιώ­θη­κε να κερ­δί­σει την Βασι­λεία των ουρα­νών, την οποία είθε όλοι μας να κερ­δί­σου­με με τη χάρη και τη φιλαν­θρω­πία του Κυρί­ου ημών Ιησού Χρι­στού, στον οποίο ανή­κει η δόξα και η δύνα­μη στους αιώ­νες των αιώ­νων. Αμήν.

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

επι­μέ­λεια κει­μέ­νου: Ελέ­νη Λιναρ­δά­κη, φιλό­λο­γος

ΠΗΓΕΣ:

• https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/de-paenitentia.pdf

[σελί­δες 10–12].

• Αγί­ου Ιωάν­νου του Χρυ­σο­στό­μου, Οι εννέα λόγοι περί μετα­νοί­ας, από­σπα­σμα από την ομι­λία Β’, Απο­στο­λι­κή Δια­κο­νία της Εκκλη­σί­ας της Ελλά­δος, σει­ρά Η Φωνή των Πατέ­ρων μας, Αθή­να 1998, σελ. 49–52.

• Αγ. Ιωάν­νου Χρυ­σο­στό­μου Άπαν­τα τα έργα, πατε­ρι­κές εκδό­σεις «Γρη­γό­ριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ),εκδ. οίκος «Το Βυζάν­τιον», Θεσ­σα­λο­νί­κη 1987, τόμος 30, Ομι­λί­ες Κατη­χη­τι­κές- Ηθι­κές, Λόγοι «Περί μετα­νοί­ας», επι­λο­γές από την ομι­λία Β΄, σελί­δες 126–133.

• Βιβλιο­θή­κη των Ελλή­νων, Άπαν­τα των αγί­ων Πατέ­ρων, Ιωάν­νου Χρυ­σο­στό­μου έργα, τόμος 9, σελί­δες 31–34(ή 13- 15 του PDF).

• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html

• Π. Τρεμ­πέ­λα, Η Και­νή Δια­θή­κη με σύν­το­μη ερμη­νεία (από­δο­ση στην κοι­νή νεο­ελ­λη­νι­κή), εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Ο Σωτήρ», έκδο­ση τέταρ­τη, Αθή­να 2014.

• Η Και­νή Δια­θή­κη, Κεί­με­νον και ερμη­νευ­τι­κή από­δο­σις υπό Ιωάν­νου Κολι­τσά­ρα, εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Η Ζωή», έκδο­ση τρια­κο­στή τρί­τη, Αθή­να 2009.

• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm

Ὁμιλία εἰς τήν κατά τόν Τελώ­νην καί τόν Φαρι­σαί­ον τοῦ Κυρί­ου παρα­βο­λήν

Εφευ­ρε­τι­κός είναι για το κακό ο νοε­ρός προ­στά­της της κακί­ας· ικα­νός ν’ αφαι­ρέ­σει ευθύς από την αρχή τα θεμέ­λια της αρε­τής που ήδη κατα­τί­θεν­ται στην ψυχή, μέσω της ανελ­πι­στί­ας και της απι­στί­ας, αλλά επί­σης ικα­νός πάλι να επι­τε­θεί μέσω της αδια­φο­ρί­ας και της ραθυ­μί­ας εναν­τί­ον των τοί­χων της οικί­ας της αρε­τής, την ώρα που ανε­γεί­ρον­ται, ακό­μη δε και να κρη­μνί­σει μέσω της υπε­ρη­φά­νειας και της παρα­φρο­σύ­νης τον όρο­φο των αγα­θών έργων οικο­δο­μη­μέ­νο ήδη. Αλλά κρα­τη­θεί­τε, μην πτο­η­θεί­τε· διό­τι ο επι­με­λής είναι περισ­σό­τε­ρο επι­νο­η­τι­κός στα αγα­θά και η αρε­τή έχει περισ­σό­τε­ρη ισχύ γι’ αντι­πα­ρά­τα­ξη προς την κακία, αφού δια­θέ­τει την άνω­θεν χορη­γία και συμ­μα­χία από τον ίδιο ο Οποί­ος δύνα­ται τα πάν­τα και ενδυ­να­μώ­νει από αγα­θό­τη­τα όλους τους ερα­στές της αρε­τής. Έτσι η αρε­τή όχι μόνο παρα­μέ­νει αδιά­σει­στη από ποι­κί­λα πονη­ρές πανουρ­γί­ες που μηχα­νεύ­ε­ται ο Αντι­κεί­με­νος, αλλά μπο­ρεί και να σηκώ­σει και επα­να­φέ­ρει όσους έπε­σαν στον βυθό των κακών και να τους προ­σα­γά­γει εύκο­λα στον Θεό με τη μετά­νοια και την ταπεί­νω­ση.   

Δείγ­μα λοι­πόν και διαρ­κής από­δει­ξη σε όσα ειπώ­θη­καν παρα­πά­νω είναι το εξής. Πραγ­μα­τι­κά ο Τελώ­νης, ενώ είναι τελώ­νης και, μπο­ρoύ­με να πού­με, ενώ ζει στον πυθ­μέ­να της αμαρ­τί­ας, ελα­φρύ­νε­ται από αυτήν με τρό­πο απλό, αφού έγι­νε συγ­κοι­νω­νός προς όσους διά­γουν ενά­ρε­το βίο με μόνο τον λόγο που είπε στην προ­σευ­χή του, κι αυτόν σύν­το­μο[«Ὁ Θεός, ἱλάσθη­τί μοι τῷ ἁμαρ­τωλῷ(:Κύριε και Θεέ, σπλα­χνί­σου με και συγ­χώ­ρη­σέ με τον αμαρ­τω­λό)»[Λουκ.18,13], και ανυ­ψώ­νε­ται και υπερ­βαί­νει κάθε κακία και, δικαιω­μέ­νος από τον ίδιο τον αδέ­κα­στο Κρι­τή, συγ­κα­τα­λέ­γε­ται στον χορό των δικαί­ων. Εάν δε και ο Φαρι­σαί­ος για λόγο που είπε κατα­δι­κά­ζε­ται, παθαί­νει τού­το διό­τι είναι φαρι­σαί­ος και νομί­ζει ότι είναι κάποιος αφ’ εαυ­τού, και όχι διό­τι είναι πραγ­μα­τι­κά δίκαιος· κατα­δι­κά­ζε­ται διό­τι εκφέ­ρει αυθά­δη λόγια, ανά­με­σα στα οποία εκεί­να που παρορ­γί­ζουν τον Θεό δεν είναι λιγό­τε­ρα από αυτά τα λόγια.

 Και για­τί άρα­γε η μεν ταπεί­νω­ση ανε­βά­ζει στο ύψος της δικαιο­σύ­νης, η δε υπε­ρο­ψία κατε­βά­ζει προς τον βυθό της αμαρ­τί­ας; Διό­τι αυτός που νομί­ζει ότι είναι κάποιος σπου­δαί­ος, και μάλι­στα ενώ­πιον του Θεού, δικαί­ως εγκα­τα­λεί­πε­ται από τον Θεό, αφού έχει την γνώ­μη ότι δεν χρειά­ζε­ται την βοή­θειά του· αυτός δε που θεω­ρεί τον εαυ­τό του μηδα­μι­νό και γι’ αυτό απο­βλέ­πει στην άνω­θεν ευσπλα­χνία, δικαί­ως επι­τυγ­χά­νει την από τον Θεό συμ­πά­θεια και βοή­θεια και χάρη· διό­τι λέγει: «Ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσε­ται, ταπει­νοῖς δὲ δίδωσι χάριν(:Ο Κύριος αντι­τάσ­σε­ται στους υπε­ρη­φά­νους, ενώ στους ταπει­νούς δίδει χάρη)»[Ιακ.4,5].

Απο­δει­κνύ­ον­τας τού­το ο Κύριος με παρα­βο­λή λέγει: «Ἄνθρω­ποι δύο ἀνέβη­σαν εἰς τὸ ἱερὸν προ­σεύ­ξα­σθαι, ὁ εἷς Φαρι­σαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώ­νης(:Δύο άνθρω­ποι ανέ­βη­καν στο ιερό για να προ­σευ­χη­θούν˙ ο ένας ήταν Φαρι­σαί­ος και ο άλλος τελώ­νης)»[Λουκ.18,10]. Θέλον­τας να παρα­στή­σει εναρ­γώς το κέρ­δος που προ­κύ­πτει για τον άνθρω­πο από την ταπεί­νω­ση και τη ζημία που προ­κα­λεί­ται από την υπε­ρη­φά­νεια, διαί­ρε­σε σε δύο κατη­γο­ρί­ες όλους όσους προ­σέρ­χον­ται στον ναό, πόσο μάλ­λον βέβαια όσους ανε­βαί­νουν σ’ αυτόν, που είναι οι προ­σερ­χό­με­νοι για προ­σευ­χή στον ναό του Θεού· διό­τι τέτοια είναι η φύση της προ­σευ­χής· ανε­βά­ζει τον άνθρω­πο από τη γη στον ουρα­νό και υπερ­βαί­νον­τας κάθε επου­ρά­νιο, όνο­μα και ύψω­μα και αξί­ω­μα, τον παρου­σιά­ζει στον ίδιο το Θεό του παν­τός. 

Άλλω­στε και ο παλαιός εκεί­νος ναός ευρι­σκό­ταν σε ύψω­μα, σε λόφο της πόλε­ως. Επά­νω σ’ αυτόν τον λόφο, όταν κάπο­τε το θανα­τι­κό αφά­νι­ζε την Ιερου­σα­λήμ, ο Δαβίδ είδε τον θανα­τη­φό­ρο άγγε­λο να κινεί τη ρομ­φαία κατά της πόλε­ως, εκεί ανέ­βη­κε και οικο­δό­μη­σε θυσια­στή­ριο στον Κύριο· προ­σέ­φε­ρε  στον Θεό θυσία και στα­μά­τη­σε η θανα­τη­φό­ρος επι­δη­μία. Αυτά απο­τε­λού­σαν τύπο της σωτη­ριώ­δους και πνευ­μα­τι­κής ανα­βά­σε­ως κατά την ιερά προ­σευ­χή και του ιλα­σμού που προ­έρ­χε­ται έπει­τα από αυτήν(διότι όλα εκεί­να ήσαν προ­τυ­πω­τι­κά για τη σωτη­ρία μας), και, εάν θέλεις, και τύπο της ιεράς αυτής Εκκλη­σί­ας μας, η οποία πραγ­μα­τι­κά ευρί­σκε­ται επά­νω σε ύψος, σαν άλλος αγγε­λι­κός και υπερ­κό­σμιος χώρος, επά­νω στον οποίο, προς εξι­λα­σμό όλου του κόσμου, ως κατα­στρο­φή του θανά­του και αφθο­νία αθά­να­της ζωής, προ­σφέ­ρε­ται άνω στον Θεό η αναί­μα­κτη, η μεγά­λη και πραγ­μα­τι­κά ευπρόσ­δε­κτη θυσία.  

 Γι’ αυτό λοι­πόν δεν είπε, ότι δύο άνθρω­ποι “προ­σήλ­θαν” στον ναό, αλλά “ανέ­βη­καν”  στον ναό. Υπάρ­χουν βέβαια και τώρα μερι­κοί που, ερχό­με­νοι στην Εκκλη­σία, δεν ανε­βαί­νουν αυτοί, αλλά μάλ­λον καταρ­ρί­πτουν την Εκκλη­σία που εικο­νί­ζει τον ουρα­νό· αυτοί είναι όσοι προ­σέρ­χον­ται για χάρη της συνα­να­στρο­φής και της συνο­μι­λί­ας μετα­ξύ τους, όπως δηλα­δή κάνουν και όσοι επι­δί­δον­ται σε αγο­ρα­πω­λη­σί­ες· πραγ­μα­τι­κά ομοιά­ζουν μετα­ξύ τους, αφού δίδον­τας αυτοί μεν τα αντι­κεί­με­να προς πώλη­ση, εκεί­νοι δε λόγους, παίρ­νουν αντί αυτών τα κατάλ­λη­λα. Αυτούς ο Κύριος, όπως παλαιά τους εξέ­βα­λε εντε­λώς από τον ναό εκεί­νον: «Καὶ εἰσῆλθεν ὁ Ἰησοῦς εἰς τὸ ἱερὸν τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐξέβα­λε πάν­τας τοὺς πωλοῦντας καὶ ἀγορά­ζον­τας ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ τὰς τρα­πέ­ζας τῶν κολ­λυ­βιστῶν·καὶ λέγει αὐτοῖς· γέγρα­πται, ὁ οἶκός μου οἶκος προ­σευχῆς κλη­θή­σε­ται· ὑμεῖς δὲ αὐτὸν ἐποι­ή­σα­τε σπή­λαιον λῃστῶν(:Τότε ο Ιησούς μπή­κε στον ιερό ναό που ήταν αφιε­ρω­μέ­νος στο Θεό, κι έβγα­λε έξω όλους εκεί­νους που που­λού­σαν και αγό­ρα­ζαν στο ιερό προ­αύ­λιο των εθνών κι ανα­πο­δο­γύ­ρι­σε τα τρα­πέ­ζια των αργυ­ρα­μοι­βών, καθώς και τα καθί­σμα­τα όπου κάθον­ταν αυτοί που που­λού­σαν τα περι­στέ­ρια. Και τους λέει: Είναι γραμ­μέ­νο στον Ησα­ΐα: “Ο οίκος μου θα ονο­μα­στεί και θα είναι οίκος προ­σευ­χής. Εσείς όμως τον κάνα­τε σπή­λαιο που συχνά­ζουν ληστές, αφού με τις αισχρο­κέρ­δειές σας κατα­κλέ­βε­τε και ληστεύ­ε­τε τους προ­σκυ­νη­τές”)»[Ματθ.21,12], έτσι τους εξέ­βα­λε και από τις συνο­μι­λί­ες τους αυτές κατά τις αγο­ρα­πω­λη­σί­ες, διό­τι δεν ανε­βαί­νουν καθό­λου στον ναό, έστω και αν έρχον­ται καθη­με­ρι­νώς.  

   Ο Φαρι­σαί­ος πάν­τως και ο Τελώ­νης ανέ­βη­καν στον ναό· διό­τι ένα σκο­πό είχαν και οι δύο, να προ­σευ­χη­θούν, αν και ο Φαρι­σαί­ος μετά την άνο­δο κατέρ­ρι­ψε τον εαυ­τό του, ανα­τρε­πό­με­νος από τον τρό­πο με τον οποίο επέ­λε­ξε να προ­σευ­χη­θεί· διό­τι ήταν μεν ο σκο­πός της ανα­βά­σε­ώς τους ο ίδιος, αφού ανέ­βη­καν να προ­σευ­χη­θούν, αλλά ο τρό­πος της προ­σευ­χής ήταν αντί­θε­τος. Ο ένας δηλα­δή ανέ­βαι­νε συν­τε­τριμ­μέ­νος και ταπει­νω­μέ­νος, διό­τι διδά­χθη­κε από τον ψαλ­μω­δό προ­φή­τη ότι ο Θεός δεν θα περι­φρο­νή­σει μια συν­τε­τριμ­μέ­νη και ταπει­νω­μέ­νη καρ­διά, αφού και αυτός ο προ­φή­της λέγει για τον εαυ­τό του, γνω­ρί­ζον­τάς το φυσι­κά από την πεί­ρα του: «Ἐταπει­νώ­θην, καὶ ἔσωσέ με ὁ Κύριος (:Ταπει­νώ­θη­κα και με έσω­σε ο Κύριος)»[Ψαλμ.114,6]. 

Και τι περιο­ρί­ζο­μαι στον προ­φή­τη; Διό­τι ο Θεός των προ­φη­τών προς χάρη μας ταπεί­νω­σε τον εαυ­τό του γενό­με­νος σαν εμάς, καθώς λέγει ο από­στο­λος: «Καὶ σχή­μα­τι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρω­πος ἐταπεί­νω­σεν ἑαυτὸν γενό­μενος ὑπήκο­ος μέχρι θανά­του, θανά­του δὲ σταυ­ροῦ(:Και ενώ παρου­σιά­στη­κε με την εξω­τε­ρι­κή όψη του ανθρώ­που, δεν ήταν μόνο άνθρω­πος, όπως φαι­νό­ταν, αλλά ήταν συγ­χρό­νως και Θεός. Και ταπεί­νω­σε τον εαυ­τό Του δεί­χνον­τας τέλεια υπα­κοή μέχρι θανά­του, και μάλι­στα θανά­του σταυ­ρι­κού, που είναι ο πλέ­ον οδυ­νη­ρός και ατι­μω­τι­κός θάνα­τος)»[Φιλιπ.2,8]. Ο δε Φαρι­σαί­ος ανε­βαί­νει υπερ­βο­λι­κά φου­σκω­μέ­νος και αλα­ζο­νευό­με­νος, με την ιδέα ότι θα αυτο­δι­καιω­θεί· και μάλι­στα ενώ­πιον του Θεού, εμπρός στον Οποίο όλη η δική μας δικαιο­σύ­νη είναι σαν «ὡς ράκος ἀποκα­θημένης(:ράκος γυναί­κας που έχει εμμη­νόρ­ροια)»[Ησ.6,5]· διό­τι δεν άκου­σε εκεί­νον που λέγει: «Ἀκάθαρ­τος παρὰ Θεῷ πᾶς ὑψηλο­κάρ­διος(:Κάθε υπε­ρό­πτης είναι ακά­θαρ­τος ενώ­πιον του Κυρί­ου)»[Παροιμ.16,5] και: «Ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσε­ται (:Ο Θεός αντι­τάσ­σε­ται στους υπε­ρη­φά­νους)»[Ιακ.4,8], και «Οὐαὶ οἱ συνε­τοὶ ἐν ἑαυτοῖς καὶ ἐνώπιον αὐτῶν ἐπιστή­μονες(: Αλί­μο­νο σ’ αυτούς που αυτο­δι­καιώ­νον­ται και κατά τον εαυ­τό τους είναι επι­στή­μο­νες)»[Ησ.5,21].   

 Δεν τους δια­χώ­ρι­σε μόνο το ήθος αλλά και ο τρό­πος, που ήταν διά­φο­ρος σ’ αυτούς, αλλά και το είδος της προ­σευ­χής, που ήταν επί­σης διπλό. Πραγ­μα­τι­κά η προ­σευ­χή δεν είναι θέμα δεή­σε­ως μόνο, αλλά και ευχα­ρι­στί­ας. Ο ένας από τους προ­σευ­χο­μέ­νους ανε­βαί­νει στον ναό του Θεού για να δοξά­σει και να ευχα­ρι­στή­σει τον Θεό για όσα έλα­βε από Αυτόν, ο δε άλλος για να ζητή­σει όσα δεν έλα­βε ακό­μη, μετα­ξύ των οποί­ων είναι και η άφε­ση των αμαρ­τη­μά­των, και μάλι­στα για όσους αμαρ­τά­νουν κάθε ώρα στις ημέ­ρες μας. Από το άλλο μέρος η υπό­σχε­ση  των όσων με ευσέ­βεια προ­σφέ­ρον­ται από εμάς στον Θεό δεν ονο­μά­ζε­ται  προ­σευ­χή, αλλά ευχή· και τού­το το δήλω­σε εκεί­νος που είπε: «Εὔξασθε καὶ ἀπόδο­τε Κυρίῳ τῷ Θεῷ ἡμῶν(: Κάμε­τε ευχή, και απο­δώ­σε­τέ την στον Κύριο τον Θεό μας)»[Ψαλμ.75,12], και αυτός που λέγει: «Ἀγαθὸν τὸ μὴ εὔξασθαί σε ἢ τὸ εὔξασθαί σε καὶ μὴ ἀποδοῦναι(:καλύ­τε­ρο είναι να μην κάμεις ευχή, παρά να κάμεις και να μην την εκτε­λέ­σεις)»[Εκκλ.5,4].

Αλλά το διπλό εκεί­νο είδος της προ­σευ­χής έχει διπλή και την αχρεί­ω­ση για τους απρό­σε­κτους. Δηλα­δή την μεν μία την καθι­στά απο­τε­λε­σμα­τι­κή η υπέρ αφέ­σε­ως των αμαρ­τη­μά­των προ­σευ­χή και η δέη­ση, η πίστη και η κατά­νυ­ξη μετά την απο­χή από τα κακά, ανε­νερ­γό όμως την καθι­στά η από­γνω­ση και η πώρω­ση. Την άλλη την κάμουν ευπρόσ­δε­κτη ευχα­ρι­στία για όσα έχου­με ευερ­γε­τη­θεί από τον Θεό, η ταπεί­νω­ση και η απο­φυ­γή επάρ­σε­ως απέ­ναν­τι στους στε­ρού­με­νους, απα­ρά­δε­κτη δε η έπαρ­ση γι’ αυτά, σαν να απο­κτή­θη­καν με δική μας προ­σπά­θεια και γνώ­ση, και η κατά­κρι­ση εναν­τί­ον αυτών που δεν έχουν πράγ­μα­τα. Ότι λοι­πόν είναι άρρω­στος και στα δύο αυτά ο Φαρι­σαί­ος, ελέγ­χε­ται από τον εαυ­τό του και τα λόγια του· διό­τι, ενώ ανέ­βη­κε στον ναό για να ευχα­ρι­στή­σει, όχι να δεη­θεί, με την ευχα­ρι­στία προς τον Θεό ανέ­μι­ξε αφρό­νως και αθλί­ως έπαρ­ση και κατά­κρι­ση· διό­τι, λέγει, αφού στά­θη­κε καθ’ εαυ­τόν, προ­σευ­χή­θη­κε τα εξής: «Ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοι­ποὶ τῶν ἀνθρώ­πων, ἅρπα­γες, ἄδικοι, μοι­χοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώ­νης(:Σ’ ευχα­ρι­στώ, Θεέ μου, διό­τι δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώ­πους, που είναι άρπα­γες, άδι­κοι, μοι­χοί, ή και σαν αυτόν εκεί τον τελώ­νη· ενώ δηλα­δή όλοι οι άλλοι είναι ένο­χοι και αξιο­κα­τά­κρι­τοι, εγώ είμαι ο μόνος ανέ­νο­χος. Σ’ ευχα­ρι­στώ λοι­πόν, διό­τι δεν βλέ­πω στον εαυ­τό μου τις τόσες κακί­ες που έχουν οι άλλοι)»[Λουκ.18,11].

Η στά­ση του Φαρι­σαί­ου δεν δηλώ­νει τη δου­λι­κή παρά­στα­ση, αλλά την αδιάν­τρο­πη υπε­ρο­ψία που είναι αντί­θε­τη προς εκεί­νον που έχει ταπεί­νω­ση δεν έχει το θάρ­ρος ούτε τους οφθαλ­μούς να υψώ­σει προς τον ουρα­νό. Ευλό­γως δε προ­σευ­χό­ταν καθ’ εαυ­τόν ο Φαρι­σαί­ος· διό­τι δεν ανέ­βη­κε προς τον Θεό, αν και δεν αγνο­ού­σε τον καθή­με­νο επά­νω στα Χερου­βείμ και επι­βλέ­πον­τα τα τελευ­ταία σημεία των αβύσ­σων. Η προ­σευ­χή του ήταν ως εξής: Αφού είπε: “Σ’ ευχα­ρι­στώ”, δεν πρό­σθε­σε τα λόγια: «διό­τι από ευσπλα­χνία, σαν σε ασθε­νή ν’ αντι­πα­ρα­τα­χθεί, μου έδω­σες δωρε­άν την απαλ­λα­γή από τις παγί­δες του πονη­ρού». Διό­τι, αδελ­φοί, είναι ανδρείο κατά την ψυχή, το να κατορ­θώ­σει κανείς, αφού πιά­στη­κε στις παγί­δες του εχθρού και έπε­σε στους βρό­χους της αμαρ­τί­ας, να δια­φύ­γει με τη μετά­νοια. Γι’ αυτό οι υπο­θέ­σεις μας διευ­θύ­νον­ται από ανώ­τε­ρη πρό­νοια και πολ­λές φορές, ενώ κατα­βάλ­λα­με μικρή ή καθό­λου προ­σπά­θεια, εμμεί­να­με με τη βοή­θεια του Θεού ανώ­τε­ροι πολ­λών και μεγά­λων παθη­μά­των, ανα­κου­φι­σθέν­τες από συμ­πά­θεια λόγω της ασθε­νεί­ας μας. Και πρέ­πει να ανα­γνω­ρί­ζου­με τη δωρεά και να ταπει­νω­νό­μα­στε ενώ­πιον αυτού που την έκα­με, αλλά να μην κομ­πά­ζου­με.

Ο Φαρι­σαί­ος όμως λέγει: «Σ’ ευχα­ρι­στώ, Θεέ, όχι διό­τι έλα­βα καμιά βοή­θεια από σένα», αλλά «διό­τι δεν είμαι όπως οι άλλοι άνθρω­ποι»· σαν να διέ­θε­τε αφ’ εαυ­τού και από προ­σω­πι­κή του ικα­νό­τη­τα το προ­σόν ότι δεν ήταν άρπα­γας, μοι­χός και άδι­κος, αν φυσι­κά τα διέ­θε­τε κιό­λας. Δεν πρό­σε­χε πραγ­μα­τι­κά στον εαυ­τό του, αλλά έβλε­πε περισ­σό­τε­ρο όλους τους άλλους παρά τον εαυ­τό του, και εξου­θε­νώ­νον­τας όλους ‑ποια παρα­φρο­σύ­νη -, έναν μόνο θεω­ρού­σε δίκαιο και σώφρο­να, τον εαυ­τό του· «δεν είμαι» λέγει, «όπως οι άλλοι άνθρω­ποι, άρπα­γες, άδι­κοι, μοι­χοί, ή όπως αυτός ο τελώ­νης».

  «Πόση μωρία σε δια­κρί­νει», θα μπο­ρού­σε κανείς να του ειπεί. «Και αν όλοι εκτός από σένα είναι άδι­κοι και άρπα­γες, τότε ποιος είναι αυτός που υφί­στα­ται την αρπα­γή και την κάκω­ση; Τι συμ­βαί­νει δε και με αυτόν τον τελώ­νη και την κατ’ εξο­χήν αυτού προ­σθή­κη στη διή­γη­ση; Αφού είναι και αυτός ένας από όλους δεν έχει συμ­πε­ρι­λη­φθεί μαζί με τους άλλους στην από σένα κοι­νή και, θα λέγα­με, οικου­με­νι­κή κατά­κρι­ση; Ή έπρε­πε αυτός να υπο­στεί διπλή κατα­δί­κη, κρι­νό­με­νος από τους φαρι­σαϊ­κούς οφθαλ­μούς σου, αν και στε­κό­ταν μακριά σου; Άλλω­στε ότι ήταν άδι­κος, το γνώ­ρι­ζες, αφού ήταν φανε­ρά τελώ­νης, ότι όμως ήταν μοι­χός, από που το γνώ­ρι­ζες; Ή μήπως δικαιού­σαι  να τον αδι­κείς και να τον προ­πη­λα­κί­ζεις, επει­δή αυτός αδι­κού­σε άλλους; Δεν είναι έτσι, δεν είναι·  αλλά αυτός μεν βαστά­ζον­τας με ταπει­νό φρό­νη­μα την υπε­ρή­φα­νη κατη­γο­ρία σου και προ­σφέ­ρον­τας στον Θεό με αυτο­μεμ­ψία την ικε­σία, θ’ απαλ­λα­γεί από αυτόν της κατα­δί­κης, δικαί­ως για όσα αδί­κη­σε, εσύ όμως θα κατα­δι­κα­στείς δικαί­ως, διό­τι κατη­γο­ρείς υπε­ρο­πτι­κά εκεί­νον και όλους τους ανθρώ­πους, και από όλους μόνο τον εαυ­τό σου δικαιώ­νεις. “Δεν είμαι όπως οι άλλοι άνθρω­ποι, άρπα­γες, άδι­κοι, μοι­χοί”».

 Αυτά τα λόγια απο­δει­κνύ­ουν την υπε­ρο­ψία του Φαρι­σαί­ου και προς τον Θεό και προς όλους τους  ανθρώ­πους, αλλ’ επί­σης και το ψευ­δο­λό­γο της συνει­δή­σε­ώς του· διό­τι αφε­νός μεν εξου­θε­νώ­νει σαφώς όλους μαζί τους ανθρώ­πους, αφε­τέ­ρου πάλι  απο­δί­δει την απο­φυ­γή των κακών όχι στη δύνα­μη του Θεού, αλλά στη δική του. Ο λόγος για τον οποίο ευχα­ρι­στεί είναι αυτός· ότι εκτός από τον εαυ­τό του νομί­ζει ότι όλοι οι άνθρω­ποι είναι ακό­λα­στοι και άδι­κοι και άρπα­γες, ωσάν ο Θεός να μην αξί­ω­σε κανέ­να άλλον πλην αυτού να του παρά­σχει την αρε­τή. Αλλά αν όλοι ήσαν τέτοιοι, έπρε­πε σε όλους αυτούς να ευρί­σκον­ται εμπρός τους προς διαρ­πα­γή τα αγα­θά του Φαρι­σαί­ου τού­του.

Δεν φαί­νε­ται όμως κάτι τέτοιο· διό­τι προ­σθέ­τει αυτός: «Νηστεύω δὶς τοῦ σαβ­βά­του, ἀποδε­κατῶ πάν­τα ὅσα κτῶμαι(:Έχω όμως και αρε­τές: νηστεύω δύο φορές την εβδο­μά­δα, κάθε Δευ­τέ­ρα και Πέμ­πτη. Δίνω το ένα δέκα­το από όλα εκεί­να που απο­κτώ, ακό­μη και από τα πιο μικρά και τιπο­τέ­νια, για τα οποία δεν επι­βάλ­λει ο νόμος τη “δεκά­τη”)»[Λουκ.18,12]. Δεν λέγει ότι δίνει το δέκα­το από όσα κατέ­χει, αλλά από όσα απο­κτά, δηλώ­νον­τας με αυτό τις προ­σθή­κες και επαυ­ξή­σεις της περιου­σί­ας του. Επο­μέ­νως είχε μεν όσα κατεί­χε, προ­σε­λάμ­βα­νε δε ανεμ­πό­δι­στα όσα μπο­ρού­σε. Πώς λοι­πόν όλοι οι άνθρω­ποι  πλην αυτού άρπα­ζαν και αδι­κού­σαν; Τόσο αυτο­έ­λεγ­κτο και αυτε­πί­βου­λο πράγ­μα είναι η κακία! Τόσο πολύ ανά­μι­κτο με την παρα­φρο­σύ­νη είναι πάν­το­τε το ψεύ­δος!

Την μεν απο­δε­κά­τι­ση των εισο­δη­μά­των του προ­έ­βαλ­λε για ν’ απο­δεί­ξει πλή­ρως την δικαιο­σύ­νη του· διό­τι πώς μπο­ρεί να είναι άρπα­γας των ξένων αγα­θών αυτός που απο­δε­κα­τί­ζει τα δικά του; Την δε νηστεία προ­έ­βαλ­λε για την επί­δει­ξη της σωφρο­σύ­νης· διό­τι η νηστεία είναι πρό­ξε­νος της αγνεί­ας. Έστω λοι­πόν, είναι σώφρων και δίκαιος, και, αν θέλεις, και σοφός και νου­νε­χής και ανδρεί­ος και ό,τι άλλο παρό­μοιο· αν μεν το απέ­κτη­σες από τον εαυ­τό σου, και όχι από τον Θεό, για­τί προ­σφεύ­γεις ψευ­δώς στο σχή­μα της προ­σευ­χής κι ανε­βαί­νεις στον ναό και λέγεις ματαί­ως ότι προ­σφέ­ρεις ευχα­ρι­στία; Αν όμως το απέ­κτη­σες από τον Θεό, δεν το έλα­βες για να κομ­πά­ζεις, αλλά για να ενερ­γείς προς οικο­δο­μή των άλλων σε δόξα αυτού που το έδω­σε. Έπρε­πε λοι­πόν πραγ­μα­τι­κά να χαί­ρε­σαι με ταπεί­νω­ση και να προ­σφέ­ρεις ευχα­ρι­στί­ες, και σ’ αυτόν που το έδω­σε και σ’ αυτούς χάριν των οποί­ων το έλα­βες· διό­τι η λαμ­πά­δα παίρ­νει το φως όχι για τον εαυ­τό της, αλλά για όσους βλέ­πουν.

Και «Σάβ­βα­το» ονο­μά­ζει ο Φαρι­σαί­ος όχι την εβδό­μη ημέ­ρα, αλλά την εβδο­μά­δα ημε­ρών, στις δύο από τις οποί­ες νηστεύ­ει, όπως μεγα­λαυ­χεί, αγνο­ών­τας ότι αυτές μεν είναι ανθρώ­πι­νες αρε­τές, η δε υπε­ρη­φά­νεια είναι δαι­μο­νι­κή. Γι’ αυτό, όταν συζευ­χθεί με αυτές, τις αχρη­στεύ­ει και τις συγ­κα­ταρ­ρί­πτει, ακό­μη και αν είναι αλη­θι­νές· πόσο μάλ­λον αν είναι κίβδη­λες.

 Αυτά είπε ο Φαρι­σαί­ος. «Καὶ ὁ τελώ­νης μακρό­θεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλ­μοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθη­τί μοι τῷ ἁμαρ­τωλῷ(:Ο τελώ­νης, αντί­θε­τα, στε­κό­ταν μακριά από το θυσια­στή­ριο όπου καί­γον­ταν οι θυσί­ες, και δεν είχε την τόλ­μη όχι μόνο τα χέρια του, αλλά ούτε τα μάτια του να σηκώ­σει επά­νω προς τον ουρα­νό. Αλλά χτυ­πού­σε συνε­χώς το στή­θος του, που περιέ­κλει­νε την αμαρ­τω­λή και ακά­θαρ­τη καρ­διά του, και έλε­γε: “Κύριε και Θεέ, σπλα­χνί­σου με και συγ­χώ­ρη­σέ με τον αμαρ­τω­λό”)»[Λουκ.18,13].

Βλέ­πε­τε πόση είναι η ταπεί­νω­ση και η πίστη  και η αυτο­μεμ­ψία; Βλέ­πε­τε την άκρα συστο­λή της δια­νοί­ας και των αισθή­σε­ων, συγ­χρό­νως δε και τη συν­τρι­βή της καρ­διάς, ανα­με­μιγ­μέ­νες με την προ­σευ­χή του τελώ­νη τού­του; Διό­τι όταν ανέ­βη­κε στο ναό, για να προ­σευ­χη­θεί υπέρ της αφέ­σε­ως των αμαρ­τη­μά­των του, έφε­ρε μαζί του καλά εφό­δια μεσι­τευ­τι­κά προς τον Θεό, την ακα­ταί­σχυν­τη πίστη, την ακα­τά­κρι­τη αυτο­μεμ­ψία, την ακα­τα­φρό­νη­τη συν­τρι­βή της καρ­δί­ας, την εξυ­ψω­τι­κή ταπεί­νω­ση. Συν­δύ­α­σε δε με την προ­σευ­χή και την προ­σο­χή άρι­στα· διό­τι, λέγει: «Καὶ ὁ τελώ­νης μακρό­θεν ἑστὼς(:Και ο Τελώ­νης αυτός στε­κό­με­νος από­μα­κρα)». Δεν είπε «στα­θείς», όπως στην περί­πτω­ση του Φαρι­σαί­ου, αλλά «ἑστὼς», δηλώ­νον­τας με αυτό την επί πολύ παρά­τα­ση της στά­σε­ως, μαζί δε και το επί­μο­νο της δεή­σε­ως και των ικε­τευ­τι­κών λόγων· διό­τι, χωρίς να προ­βά­λει ούτε να δια­νο­η­θεί τίπο­τε άλλο, πρό­σε­χε μόνο στον εαυ­τό του και τον Θεό, περι­στρέ­φον­τας στον εαυ­τό της και πολ­λα­πλα­σιά­ζον­τας μόνη τη μονο­λό­γι­στη δέη­ση, που είναι το απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τε­ρο είδος προ­σευ­χής.

 «Ο τελώ­νης», λοι­πόν, «στε­κό­ταν μακριά από το θυσια­στή­ριο όπου καί­γον­ταν οι θυσί­ες, και δεν είχε την τόλ­μη όχι μόνο τα χέρια του, αλλά ούτε τα μάτια του να σηκώ­σει επά­νω προς τον ουρα­νό». Αυτή η στά­ση ήταν συγ­χρό­νως και στά­ση και υπό­κυ­ψη, και δείγ­μα όχι μόνο ευτε­λούς δού­λου, αλλά και κατα­δί­κου. Μαρ­τυ­ρεί δε και την απαλ­λαγ­μέ­νη από την αμαρ­τία ψυχή, που είναι μεν ακό­μη μακριά από τον Θεό, διό­τι δεν έχει ακό­μη την προς Αυτόν παρ­ρη­σία δια των έργων, αλλά ελπί­ζει να εγγί­σει τον Θεό, λόγω της απο­χής από τα κακά και της αγα­θής ήδη προ­θέ­σε­ώς της. Στε­κό­με­νος λοι­πόν έτσι από­μα­κρα ο Τελώ­νης δεν ήθε­λε ούτε τους οφθαλ­μούς του να σηκώ­σει στον ουρα­νό, επι­δει­κνύ­ον­τας με τον τρό­πο και το σχή­μα την αυτο­κα­τά­κρι­ση και αυτο­μεμ­ψία του· διό­τι θεω­ρού­σε τον εαυ­τό του ανά­ξιο και του ουρα­νού και του επι­γεί­ου ναού. Γι’ αυτό του μεν ναού στε­κό­ταν στα πρό­θυ­ρα, προς τον ουρα­νό όμως δεν τολ­μού­σε ούτε ν’ ατε­νί­σει, πόσο μάλ­λον προς τον Θεό του ουρα­νού- αλλά κτυ­πών­τας το στή­θος του από την έντο­νη κατά­νυ­ξη και παρι­στών­τας έτσι τον εαυ­τό του άξιο τιμω­ρί­ας, ανα­πέμ­πον­τας από εκεί βαρυ­πεν­θής τους στε­ναγ­μούς και κλί­νον­τας σαν κατά­δι­κος την κεφα­λή, απο­κα­λού­σε τον εαυ­τό του αμαρ­τω­λό και ζητού­σε με πίστη τον ιλα­σμό, λέγον­τας· «Θεέ, ευσπλαγ­χνί­σου με τον αμαρ­τω­λό»· διό­τι πίστε­ψε σε Εκεί­νον που λέγει: «Ἐπιστρέψα­τε πρός με, καὶ ἐπιστρα­φή­σο­μαι πρὸς ὑμᾶς(:Επι­στρέψ­τε προς Εμέ­να και Εγώ θα επι­στρέ­ψω προς εσάς)»[Ζαχ.1,3], και στον προ­φή­τη που δια­βε­βαί­ω­σε: «Εἶπα· ἐξαγο­ρεύ­σω κατ᾿ ἐμοῦ τὴν ἀνομί­αν μου τῷ Κυρίῳ· καὶ σὺ ἀφῆκας τὴν ἀσέβειαν τῆς καρ­δίας μου(:Είπα, θα εξο­μο­λο­γη­θώ στον Κύριο την ανο­μία μου εναν­τί­ον μου, και Εσύ άφη­σες την ασέ­βεια της καρ­δί­ας μου)»[Ψαλμ.31,5].

Τι συνέ­βη λοι­πόν έπει­τα από αυτά; «Κατέ­βη οὗτος δεδι­καιω­μένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπει­νω­θή­σε­ται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθή­σε­ται(:Αυτός ο περι­φρο­νη­μέ­νος τελώ­νης κατέ­βη­κε από το ιερό και πήγε στο σπί­τι του αθω­ω­μέ­νος και δικαιω­μέ­νος από τον Θεό και όχι ο Φαρι­σαί­ος εκεί­νος. Δικαιώ­θη­κε λοι­πόν ο τελώ­νης και κατα­κρί­θη­κε ο Φαρι­σαί­ος, διό­τι όποιος υψώ­νει τον εαυ­τό του θα ταπει­νω­θεί από τον Θεό και θα κατα­κρι­θεί. Αντί­θε­τα όποιος ταπει­νώ­νει τον εαυ­τό του θα υψω­θεί και θα τιμη­θεί από τον Θεό)», λέγει ο Κύριος[Λουκ.18,14].Πραγματικά, όπως ο Διά­βο­λος είναι η ίδια η υπε­ρο­ψία, και η υπε­ρη­φά­νεια είναι το ιδιαί­τε­ρο κακό του, γι’ αυτό και συνα­πτο­μέ­νη με οποια­δή­πο­τε ανθρώ­πι­νη αρε­τή την νικά και την καταρ­ρί­πτει, έτσι η ταπεί­νω­ση ενώ­πιον του Θεού είναι αρε­τή των αγα­θών αγγέ­λων και νικά κάθε ανθρώ­πι­νη κακία που επέρ­χε­ται στον πταί­στη· διό­τι η ταπεί­νω­ση είναι όχη­μα της ανα­βά­σε­ως προς τον Θεό, όπως εκεί­να τα σύν­νε­φα, που πρό­κει­ται ν’ ανυ­ψώ­σουν προς τον Θεό αυτούς που θα μεί­νουν σε απεί­ρους αιώ­νες μαζί με τον Θεό, καθώς προ­φή­τευ­σε ο από­στο­λος, λέγον­τας: «Ἒπει­τα ἡμεῖς οἱ ζῶντες οἱ περι­λει­πό­με­νοι ἅμα σὺν αὐτοῖς ἁρπα­γη­σό­με­θα ἐν νεφέ­λαις εἰς ἀπάν­τη­σιν τοῦ Κυρί­ου εἰς ἀέρα, καὶ οὕτω πάν­το­τε σὺν Κυρίῳ ἐσόμε­θα(:Έπει­τα εμείς που θα είμα­στε τότε ακό­μη στη ζωή, συγ­χρό­νως και μαζί μ’ αυτούς θα αρπα­χτού­με με σύν­νε­φα για να προ­ϋ­παν­τή­σου­με τον Κύριο μετέ­ω­ροι στον αέρα, μετα­ξύ ουρα­νού και γης. Κι έτσι, αφού ανε­βού­με μαζί Του στον ουρα­νό, θα είμα­στε πάν­το­τε μαζί με τον Κύριο)»[Α΄Θεσ.4,17]. Ό,τι δηλα­δή είναι η νεφέ­λη, είναι και η ταπεί­νω­ση, που συστή­νε­ται δια μετα­νοί­ας και αφή­νει από τους οφθαλ­μούς ρυά­κια με δάκρυα, εξά­γει τους αξί­ους από τα ανά­ξια, τους ανε­βά­ζει και τους συνά­πτει με τον Θεό, δικαιω­μέ­νους δωρε­άν λόγω της ευγνώ­μο­νης προ­αι­ρέ­σε­ως.

 Και ο μεν Τελώ­νης σφε­τε­ρι­ζό­με­νος πρω­τύ­τε­ρα κακο­τέ­χνως τα ξένα πράγ­μα­τα, αλλ’ έπει­τα, εγκα­τα­λεί­πον­τας τη δια­στρο­φή και μη δικαιώ­νον­τας τον εαυ­τό του, δικαιώ­θη­κε, ο δε Φαρι­σαί­ος, ενώ δεν οικειο­ποιούν­ταν όσα ανή­καν σε άλλους, αλλά  δικαιώ­νον­τας τον εαυ­τό του, κατα­δι­κά­σθη­κε. Τώρα, εκεί­νοι που και οικειο­ποιούν­ται τα ανή­κον­τα στους άλλους και επι­χει­ρούν να δικαιώ­σουν τους εαυ­τούς τους, τι θα πάθουν;

 Αλλ’ ας αφή­σου­με τώρα αυτούς, αφού και ο Κύριος τους άφη­σε, ως μη πει­θο­μέ­νους με τα λόγια. Μερι­κές φορές όμως και εμείς όταν προ­σευ­χό­μα­στε, ταπει­νω­νό­μα­στε, και ίσως νομί­ζο­με ότι θα κερ­δί­σου­με τη δικαί­ω­ση του Τελώ­νη. Δεν είναι όμως έτσι· διό­τι πρέ­πει να προ­σέ­χου­με τού­το, ότι ο Τελώ­νης, κατα­φρο­νού­με­νος από τον Φαρι­σαίο κατά πρό­σω­πο και μετά την απο­μά­κρυν­σή του από την αμαρ­τία, κατα­φρο­νού­σε κι αυτός τον εαυ­τό του, όχι μόνο μη αντι­λέ­γον­τας, αλλά και συνη­γο­ρών­τας προς εκεί­νον εναν­τί­ον του εαυ­τού του.

 Όταν λοι­πόν κι εσύ αφή­σεις την κακία, δεν αντι­λέ­γεις δε σ’ αυτούς που σε  κατα­φρο­νούν και σε λοι­δο­ρούν, αλλά κατα­δι­κά­ζον­τας και εσύ τον εαυ­τό σου ως κακο­ή­θη, κατα­φεύ­γεις με κατά­νυ­ξη δια της προ­σευ­χής προς την ευσπλαγ­χνία του Θεού μόνο, γνώ­ρι­ζε ότι είσαι λυτρω­μέ­νος Τελώ­νης. Πολ­λοί βέβαια λέγουν τους εαυ­τούς τους αμαρ­τω­λούς, και το λέμε και το νομί­ζου­με επί­σης κι εμείς· αλλά η κατα­φρό­νη­ση είναι που δοκι­μά­ζει την καρ­διά. Όπως δηλα­δή ο μεγά­λος Παύ­λος είναι μακριά από την φαρι­σαϊ­κή μεγα­λαυ­χία, αν και έγρα­φε προς τους ανθρώ­πους που χρη­σι­μο­ποιού­σαν γλωσ­σο­λα­λιά στην Κόριν­θο: «Εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ μου πάν­των ὑμῶν μᾶλλον γλώσσαις λαλῶν(:Ευχα­ρι­στώ τον Θεό μου διό­τι μου έδω­σε το χάρι­σμα των γλωσ­σών και μιλώ γλώσ­σες περισ­σό­τε­ρο από όλους σας)»[Α΄Κορ.14,18] (γρά­φει αυτά τα πράγ­μα­τα αυτός που αλλού δηλώ­νει ότι είναι «περι­κά­θαρ­μα» όλων των ανθρώπων[Α΄Κορ.4,13: «Βλα­σφη­μού­με­νοι παρα­κα­λοῦμεν· ὡς περι­κα­θάρ­μα­τα τοῦ κόσμου ἐγενή­θη­μεν, πάν­των περί­ψη­μα ἕως ἄρτι(:Ενώ μας δυσφη­μούν και μας συκο­φαν­τούν, απαν­τά­με με λόγια γλυ­κά και παρη­γο­ρη­τι­κά. Σαν καθάρ­μα­τα και σκου­πί­δια του κόσμου γίνα­με, απο­βρά­σμα­τα ακά­θαρ­τα της κοι­νω­νί­ας στα μάτια όλων μέχρι τη στιγ­μή αυτή)»], για να συγ­κρα­τή­σει το φρό­νη­μα εκεί­νων που επαί­ρον­ται εναν­τί­ον αυτών που δεν έχουν το χάρι­σμα)· όπως λοι­πόν ο Παύ­λος, γρά­φον­τας εκεί­να, είναι μακριά από την φαρι­σαϊ­κή μεγα­λαυ­χία, έτσι είναι και το να λέγει κανείς τα λόγια του Τελώ­νη και να ταπει­νο­λο­γεί σαν εκεί­νον, αλλά να μη δικαιω­θεί καθώς εκεί­νος· διό­τι πρέ­πει με τα ταπει­νά λόγια του τελώ­νη να συνυ­πάρ­χει και η μετά­θε­ση από τα κακά και η ψυχι­κή διά­θε­ση, η κατά­νυ­ξη και η υπο­μο­νή εκεί­νου.

Και ο Δαβίδ έδει­ξε εμπρά­κτως ότι πρέ­πει, αυτός που κρί­νει τον εαυ­τό του ένο­χο ενώ­πιον του Θεού και μετα­νο­εί, να θεω­ρεί δίκαιη και υπο­φερ­τή την σε βάρος του ύβρη και ατι­μία από άλλους· διό­τι μετά την αμαρ­τία του, όταν άκου­γε προ­σβλη­τι­κούς λόγους από τον Σεμε­εί, έλε­γε σ’ αυτούς που ήθε­λαν ν’ αντι­δρά­σουν: «Ἄφετε αὐτὸν καὶ οὕτως κατα­ρά­σθω, ὅτι Κύριος εἶπεν αὐτῷ καταρᾶσθαι τὸν Δαυίδ(: Αφή­στε τον να με κακο­λο­γεί, διό­τι ο Κύριος του είπε να κακο­λο­γή­σει τον Δαβίδ)»[Β΄Βασ.16,10], λέγον­τας ότι η συγ­χώ­ρη­ση από τον Θεό για την προς αυτόν αμαρ­τία είναι πρό­σταγ­μα Εκεί­νου, αν και ο Δαβίδ πάλευε τότε με δει­νή και μεγά­λη συμ­φο­ρά, αφού μόλις προ­σφά­τως είχε επα­να­στα­τή­σει εναν­τί­ον του ο Αβεσ­σα­λώμ.

 Τότε μάλι­στα ο Δαβίδ, εγκα­τα­λεί­πον­τας με αφό­ρη­τη οδύ­νη την Ιερου­σα­λήμ, όταν φεύ­γον­τας έφθα­σε στις υπώ­ρειες του όρους των Ελαιών, συνάν­τη­σε ως προ­σθή­κη της συμ­φο­ράς τον Σεμε­εί. Ο Σεμε­εί έρι­χνε εναν­τί­ον του λίθους, τον κακο­λο­γού­σε αστα­μά­τη­τα και τον ύβρι­ζε αναι­δώς· τον απο­κα­λού­σε άνδρα αιμο­βό­ρο και παρά­νο­μο, επα­να­φέ­ρον­τας στη μνή­μη το σχε­τι­κό με την Βηρ­σα­βεέ και τον Ουρία έγκλη­μα προς ονει­δι­σμό του βασι­λέ­ως. Και δεν τον άφη­σε αφού κατα­ρά­στη­κε μια και δυο φορές, και έρι­χνε εναν­τί­ον του λίθους και με λόγια πλη­κτι­κό­τε­ρα από τους λίθους· «αλλά», λέγει, «προ­χω­ρού­σε ο βασι­λεύς και όλοι οι άνδρες του μαζί του, ενώ ο Σεμε­εί βάδι­ζε από την πλευ­ρά του όρους πλη­σί­ον του βασι­λέ­ως, κατα­ρώ­με­νός τον και ρίχνον­τας λίθους από τα πλά­για, και πασπα­λί­ζον­τάς τον με χώμα». Και δεν εστε­ρεί­το ανθρώ­πων που θα τον εμπό­δι­ζαν ο βασι­λεύς. Ο Αβεσ­σά λοι­πόν ο στρα­τη­γός, μη αντέ­χον­τας, είπε προς τον Δαβίδ· «για­τί κατα­ρά­ται αυτός ο ψόφιος σκύ­λος τον κύριό μου τον βασι­λέα; Θα μετα­βώ λοι­πόν να του κάψω το κεφά­λι». Ο βασι­λεύς όμως συγ­κρά­τη­σε αυτόν και όλους τους άνδρες του, λέγον­τας προς αυτούς: «Εἴπως ἴδοι Κύριος ἐν τῇ ταπει­νώ­σει μου καὶ ἐπιστρέ­ψει μοι ἀγαθὰ ἀντὶ τῆς κατά­ρας αὐτοῦ τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ(:Αφή­στε τον, για να δει ο Κύριος την ταπεί­νω­σή μου και μου αντα­πο­δώ­σει αγα­θά αντί της κατά­ρας αυτού)»[Β΄Βασ.16,12].

 Αυτό το πράγ­μα και τότε μεν τελέ­στη­κε και πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε, δει­κνύ­ε­ται δε και με την παρα­βο­λή γι’ αυτόν τον Τελώ­νη και τον Φαρι­σαίο τελού­με­νο πάν­το­τε από την δικαιο­σύ­νη· διό­τι αυτός που θεω­ρεί τον εαυ­τό του αλη­θι­νά υπεύ­θυ­νο της αιω­νί­ου κολά­σε­ως, πώς δεν θα υπο­μεί­νει γεν­ναί­ως, όχι μόνο ατι­μία, αλλά και ζημία και νόσο, και κάθε δυσπρα­γία και κακο­πά­θεια γενι­κώς; Αυτός δε που δεί­χνει τέτοια υπο­μο­νή, ως χρε­ώ­στης και ένο­χος, με ελα­φρό­τε­ρη, πρό­σκαι­ρη και δια­κο­πτο­μέ­νη κατα­δί­κη λυτρώ­νε­ται από την πραγ­μα­τι­κά βαριά εκεί­νη και αφό­ρη­τη και ατε­λεί­ω­τη τιμω­ρία· μερι­κές φορές, μάλι­στα, λυτρώ­νε­ται και από τα τωρι­νά δει­νά που τον βασα­νί­ζουν, καθώς η θεία χρη­στό­τη­τα λαμ­βά­νει αρχή από εδώ σαν να χρω­στεί­ται λόγω της υπο­μο­νής. Γι’ αυτό και κάποιος από τους παι­δευο­μέ­νους από τον Κύριο είπε: «Ὀργὴν Κυρί­ου ὑποί­σω, ὅτι ἥμαρ­τον αὐτῷ, ἕως τοῦ δικαιῶσαι αὐτὸν τὴν δίκην μου(:Θα υπο­μεί­νω την παι­δευ­τι­κή οργή και την τιμω­ρία από τον Κύριο, διό­τι αμάρ­τη­σα σε Αυτόν)»[Μιχ.7,9].

 Είθε κι εμείς, παι­δευό­με­νοι με ευσπλα­χνία, αλλά όχι με οργή και θυμό Κυρί­ου, να μην κατα­βλη­θού­με από την τιμω­ρία του Θεού, αλλά κατά τον ψαλ­μω­δό στο τέλος να ανορ­θω­θού­με, με τη χάρη και φιλαν­θρω­πία του Κυρί­ου ημών Ιησού Χρι­στού, στον οποίο αρμό­ζει δόξα, δύνα­μις, τιμή και προ­σκύ­νη­σις μαζί με τον άναρ­χο Πατέ­ρα Του και το ζωο­ποιό Πνεύ­μα, τώρα και πάν­το­τε και στους αιώ­νες των αιώ­νων. Αμήν.

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

επι­μέ­λεια κει­μέ­νου: Ελέ­νη Λιναρ­δά­κη, φιλό­λο­γος

ΠΗΓΕΣ:

• Γρη­γο­ρί­ου του Παλα­μά Άπαν­τα τα έργα, Ὁμιλία εἰς τήν κατά τόν Τελώ­νην καί τόν Φαρι­σαί­ον τοῦ Κυρί­ου παρα­βο­λήν, ομι­λία Β΄, πατε­ρι­κές εκδό­σεις «Γρη­γό­ριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάν­τιον», Θεσ­σα­λο­νί­κη 1985, τόμος 9, σελί­δες 47–73

• Π. Τρεμ­πέ­λα, Η Και­νή Δια­θή­κη με σύν­το­μη ερμη­νεία (από­δο­ση στην κοι­νή νεο­ελ­λη­νι­κή), εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Ο Σωτήρ», έκδο­ση τέταρ­τη, Αθή­να 2014.

• Η Και­νή Δια­θή­κη, Κεί­με­νον και ερμη­νευ­τι­κή από­δο­σις υπό Ιωάν­νου Κολι­τσά­ρα, εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Η Ζωή», έκδο­ση τρια­κο­στή τρί­τη, Αθή­να 2009.

• Η Παλαιά Δια­θή­κη κατά τους εβδο­μή­κον­τα, Κεί­με­νον και σύν­το­μος από­δο­σις του νοή­μα­τος υπό Ιωάν­νου Κολι­τσά­ρα, εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Η Ζωή», έκδο­ση τέταρ­τη, Αθή­να 2005.

• Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλ­τή­ριον με σύν­το­μη ερμη­νεία(από­δο­ση στην κοι­νή νεο­ελ­λη­νι­κή), εκδό­σεις αδελ­φό­τη­τος θεο­λό­γων «Ο Σωτήρ», έκδο­ση τρί­τη, Αθή­να 2016.

• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html

• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm

Αγί­ου Κυρίλ­λου, αρχιε­πι­σκό­που Αλε­ξαν­δρεί­ας,

Ἐξή­γη­σις ὑπομνη­μα­τι­κή εἰς τό κατά Λου­κάν Εὐαγγέ­λιον,

κεφ.ιη΄, εδά­φια 9–14: η παρα­βο­λή του Τελώ­νου και του Φαρι­σαί­ου

[…] Για να μάθεις όμως πόση ζημία προ­κα­λεί το να κατα­κρί­νου­με τους άλλους και να μη μετα­νο­ού­με για τα δικά μας πταί­σμα­τα, θα σου το επι­βε­βαιώ­σω και από τα ίδια τα Ευαγ­γέ­λια. Λέγει πράγ­μα­τι αυτός ο μακά­ριος Λου­κάς για τον Σωτή­ρα μας Χρι­στό: «Εἶπε δὲ καὶ πρός τινας τοὺς πεποι­θό­τας ἐφ᾿ ἑαυτοῖς ὅτι εἰσὶ δίκαιοι, καὶ ἐξου­θε­νοῦντας τοὺς λοι­πούς, τὴν παρα­βολὴν ταύ­την(:Σε μερι­κούς μάλι­στα που είχαν τη βεβαιό­τη­τα και την αυτο­πε­ποί­θη­ση ότι είναι δίκαιοι και ενά­ρε­τοι, και γι’ αυτό περι­φρο­νού­σαν τους άλλους, είπε την παρα­βο­λή αυτή)»[Λουκ.18,9]. Και ποια είναι η παρα­βο­λή;

«Ἂνθρω­ποι δύο ἀνέβη­σαν εἰς τὸ ἱερὸν προ­σεύ­ξα­σθαι, ὁ εἷς Φαρι­σαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώ­νης. ὁ Φαρι­σαῖος στα­θεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προ­σηύ­χε­το· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοι­ποὶ τῶν ἀνθρώ­πων, ἅρπα­γες, ἄδικοι, μοι­χοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώ­νης· νηστεύω δὶς τοῦ σαβ­βά­του, ἀποδε­κατῶ πάν­τα ὅσα κτῶμαι. καὶ ὁ τελώ­νης μακρό­θεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλ­μοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθη­τί μοι τῷ ἁμαρ­τωλῷ. λέγω ὑμῖν, κατέ­βη οὗτος δεδι­καιω­μέ­νος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπει­νω­θή­σε­ται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθή­σε­ται (:Δύο άνθρω­ποι ανέ­βη­καν στο ιερό για να προ­σευ­χη­θούν· ο ένας ήταν Φαρι­σαί­ος και ο άλλος τελώ­νης. Ο Φαρι­σαί­ος στά­θη­κε όρθιος, για να φαί­νε­ται καλά, και προ­σευ­χό­ταν προς τον εαυ­τό του και για τον εαυ­τό του με τα εξής λόγια: ‘’Σ’ ευχα­ρι­στώ, Θεέ μου, διό­τι δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώ­πους, που είναι άρπα­γες, άδι­κοι, μοι­χοί, ή και σαν αυτόν εκεί τον τελώ­νη· ενώ δηλα­δή όλοι οι άλλοι είναι ένο­χοι και αξιο­κα­τά­κρι­τοι, εγώ είμαι ο μόνος ανέ­νο­χος. Σ’ ευχα­ρι­στώ λοι­πόν, διό­τι δεν βλέ­πω στον εαυ­τό μου τις τόσες κακί­ες που έχουν οι άλλοι. Έχω όμως και αρε­τές: Νηστεύω δύο φορές την εβδο­μά­δα, κάθε Δευ­τέ­ρα και Πέμ­πτη. Δίνω το ένα δέκα­το απ’ όλα εκεί­να που απο­κτώ, ακό­μη και από τα πιο μικρά και τιπο­τέ­νια, για τα οποία δεν επι­βάλ­λει ο νόμος τη «δεκά­τη»’’.

Ο τελώ­νης, αντί­θε­τα, στε­κό­ταν μακριά από το θυσια­στή­ριο όπου καί­γον­ταν οι θυσί­ες, και δεν είχε την τόλ­μη όχι μόνο τα χέρια του, αλλά ούτε τα μάτια του να σηκώ­σει επά­νω προς τον ουρα­νό. Αλλά χτυ­πού­σε συνε­χώς το στή­θος του, που περιέ­κλει­νε την αμαρ­τω­λή και ακά­θαρ­τη καρ­διά του, και έλε­γε: ‘’Κύριε και Θεέ, σπλα­χνί­σου με και συγ­χώ­ρη­σέ με τον αμαρ­τω­λό’’. Σας βεβαιώ­νω ότι αυτός ο περι­φρο­νη­μέ­νος τελώ­νης κατέ­βη­κε από το ιερό και πήγε στο σπί­τι του αθω­ω­μέ­νος και δικαιω­μέ­νος από τον Θεό και όχι ο Φαρι­σαί­ος εκεί­νος. Δικαιώ­θη­κε λοι­πόν ο τελώ­νης και κατα­κρί­θη­κε ο Φαρι­σαί­ος, διό­τι όποιος υψώ­νει τον εαυ­τό του θα ταπει­νω­θεί από τον Θεό και θα κατα­κρι­θεί. Αντί­θε­τα, όποιος ταπει­νώ­νει τον εαυ­τό του θα υψω­θεί και θα τιμη­θεί από τον Θεό)»[Λουκ. 18,9–14].

Εδώ λοι­πόν ο Κύριος μάς διδά­σκει με ποιον τρό­πο να κάνου­με τις προ­σευ­χές μας προς Αυτόν, για να μη βρε­θούν χωρίς αντα­πό­κρι­ση τα αιτή­μα­τα όσων τις χρη­σι­μο­ποιούν για να επι­κοι­νω­νή­σουν με τον Θεό, ούτε και με αυτά που κάποιος νομί­ζει ότι μπο­ρεί να ωφε­λεί­ται, με αυτά τα ίδια να στρέ­φει ενάν­τια στον εαυ­τό του τον χορη­γό των ουρα­νί­ων χαρι­σμά­των Θεό· διό­τι έχει γρα­φεί: «Ἒστι δίκαιος ἀπολ­λύ­με­νος ἐν δικαίῳ αὐτοῦ (:Υπάρ­χει δίκαιος ο οποί­ος χάνε­ται κατά την αυτο­δι­καί­ω­σή του)»[Εκκλ. 7,15]· διό­τι ιδού εδώ για τον Φαρι­σαίο έχει εκδο­θεί κατα­δι­κα­στι­κή από­φα­ση, επει­δή δεν έκα­νε την προ­σευ­χή του με επί­γνω­ση και σύνε­ση· διό­τι ήταν πολ­λές οι εναν­τί­ον του κατη­γο­ρί­ες· πρώ­τον είναι ενο­χλη­τι­κός και άμυα­λος, για­τί αισθα­νό­ταν θαυ­μα­σμό ο ίδιος για τον εαυ­τό του, αν και η Αγία Γρα­φή φωνά­ζει: «Ἐγκω­μια­ζέ­τω σε ὁ πέλας καὶ μὴ τὸ σὸν στό­μα, ἀλλό­τριος καὶ μὴ τὰ σὰ χεί­λη(:Ας σε επαι­νεί ο άλλος, ο πλη­σί­ον, και όχι το δικό σου στό­μα, ο ξένος και όχι τα δικά σου χεί­λη)»[Παροιμ. 27,2]. Έπει­τα αγνόη­σε ότι το να είναι κάποιος ανώ­τε­ρος από τα κακά, δεν τον κάνει πάν­το­τε και οπωσ­δή­πο­τε αξιο­θαύ­μα­στο, ενώ το να αγα­πά να αντι­πα­ρα­τί­θε­ται με εκεί­νους που συνή­θως χαί­ρουν της εκτι­μή­σε­ως των άλλων, τον κάνει λαμ­πρό και δια­πρε­πή και τον συγ­κα­τα­λέ­γει δίκαια μετα­ξύ εκεί­νων που έχουν γίνει αντι­κεί­με­νο θαυ­μα­σμού.

Ο τελώ­νης λοι­πόν στε­κό­ταν μακριά από το θυσια­στή­ριο, χωρίς να τολ­μά να σηκώ­σει ούτε στον ουρα­νό τα μάτια του, αλλά με το κοκ­κι­νι­σμέ­νο βλέμ­μα του έδει­χνε ότι δεν είχε η ψυχή του καμία παρ­ρη­σία ενώ­πιον του Θεού. Βλέ­πεις ότι περιο­ρί­ζον­τας την παρ­ρη­σία του, επει­δή δεν την είχε, δέχε­ται τα πλήγ­μα­τα από τους ελέγ­χους της συνει­δή­σε­ώς του; Για­τί φοβό­ταν ακό­μα και μόνο να εμφα­νι­στεί ενώ­πιον του Θεού, επει­δή λίγο είχε φρον­τί­σει για την εφαρ­μο­γή των νόμων Του, και με την ίδια τη στά­ση του στο ναό κατη­γο­ρεί τη φαυ­λό­τη­τά του· χτυ­πά το στή­θος του, ομο­λο­γεί τα εγκλή­μα­τά του, δεί­χνει σαν σε για­τρό την ασθέ­νειά του, και παρα­κα­λεί να τον κατευ­σπλα­χνι­σθεί. Όπως ακρι­βώς λοι­πόν ούτε ο τελώ­νης περι­φρο­νή­θη­κε- για­τί άκου τι λέγει γι΄αυτόν που ομο­λό­γη­σε τις δικές του αμαρ­τί­ες, ο Κρι­τής των όλων, Αυτός που γνω­ρί­ζει καλά τις καρ­διές, Αυτός που δέχε­ται τις προ­σευ­χές όλων: «Λέγω ὑμῖν, κατέ­βη οὗτος δεδι­καιω­μέ­νος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος(:Σας δια­βε­βαιώ­νω ότι αυτός ο περι­φρο­νη­μέ­νος από τον Φαρι­σαίο τελώ­νης κατέ­βη­κε στο σπί­τι του με συγ­χω­ρη­μέ­νες τις αμαρ­τί­ες του, αθώ­ος και δίκαιος ενώ­πιον του Θεού, παρά ο Φαρι­σαί­ος εκεί­νος)»[Λουκ. 18,14]-, έτσι και κάθε ταπει­νό και με συναί­σθη­ση της αμαρ­τω­λό­τη­τάς του άνθρω­πο ο Κύριος τελι­κά τον δικαιώ­νει.